Hoe werken uw hersenen?

U draagt miljarden en miljarden neuronen met u mee. En dat is maar goed ook, want ze zorgen voor communicatielijnen tussen het lichaam en de hersenen en in de hersenen zelf. Iedere keer dat u zich beweegt, de wind op uw gezicht voelt, een stem hoort, een herinnering ophaalt beweegt er informatie langs of tussen neuronen.

Dus wat zijn het? Neuronen zijn extreem kleine cellen, maar ze zijn niet rond en flodderig zoals vetcellen, maar ook niet netjes en rechthoekig zoals de cellen die onze maagwand bekleden. In plaats daarvan hebben neuronen een speciale vorm waarmee ze informatie kunnen geleiden. Wetenschappers hebben nu meer dan 100 soorten neuronen in het menselijk brein ontdekt, en ze zijn er in verschillende vormen en maten, maar er is een standaard patroon dus laten we ze eens goed bekijken.

Neuronen hebben vaak uitsteeksels – stekelige stukjes die voornamelijk informatie kunnen ontvangen. Deze ‘ontvangers’ worden dendrieten genoemd en ze pikken signalen op van het lichaam of van andere neuronen in de hersenen. U zou ze kunnen beschouwen als de antenne op een gebouw, en het gebouw zelf als het lichaam of soma als de verkeersleiding. De soma (verkeersleiding) is een erg belangrijke structuur want de neuron gaat dood zonder.

Vaak moet de informatie ergens anders heen, naar een ander deel van de hersenen misschien, of naar een spier in het lichaam – daarom moet de informatie getransporteerd worden.

Veel neuronen hebben een lang, touw-achtig gedeelte dat ‘axon’ genoemd wordt. Dit is als een communicatie-kabel die uit de controlekamer komt en de neuronen laat uitrekken langs relatief grote afstanden – sommige bundels neuronen, of zenuwen, gaan van je ruggengraat helemaal naar je kleine teen! Axons in neuronen binnen het brein zijn lang niet zo lang, maar ze zorgen dat de gebieden in de hersenen met elkaar ‘praten’.

Om een stukje informatie van punt A naar punt B te krijgen loopt er een elektrisch signaal langs de axon. Om er zeker van te zijn dat het signaal daar aankomt zijn sommige axons omgeven door een vettige mantel, die werkt als een isolator – lijkend op de plastic omhulsels van elektrische bedrading – En die signalen kunnen snel gaan – in sommige gevallen zo’n 120 m/s. Dat is nogal snel als je bedenkt dat een cheeta, het snelste dier ter wereld, een snelheid van 33 meter per seconde haalt, wat weer meer dan drie keer zo snel is als de huidige 100 meter wereldrecordhouder Usain Bolt.

Aan het uiteinde van de axon vormt het topje van de axon een knooppunt met een ontvanger, vaak een dendriet of een andere neuron. Op dit punt gaat het elektrische signaal over in een chemisch signaal. Chemische stofjes, neurotransmitters genoemd, komen vrij wanneer het elektrische signaal wordt ontvangen en gaan langs een opening tussen zender en ontvanger, de synaps, zoals het doorgeven van briefjes in de klas, maar dit allemaal geoorloofd, en briefjes-doorgevende neuronen vormen een gunstige bond die hun onderlinge verbondenheid versterkt.

De neuron die het signaal ontvangt kan het verder doorgeven aan andere neuronen in het netwerk en zo kan informatie zich snel door de hersenen verspreiden. Of de neuron kan het signaal tegenhouden en zo de informatie afremmen, wat een andere belangrijke functie van het netwerk is.

Zo zit het dus, zo communiceren uw hersenen met zichzelf en met de rest van uw lichaam: informatie gaat van dendrieten naar de lichaamscellen en langs de axon, van de ene neuron naar de andere. Op deze manier vormen de miljarden neuronen in uw lichaam biljoenen verbindingen met elkaar, en de signalen die langs deze netwerken zoeven en knetteren zorgen ervoor dat u kunt doen wat u kunt doen.

Het traject dat een stukje informatie door de hersenen aflegt via de neuronen wordt een pad genoemd, en hoe vaker u een pad gebruikt, hoe meer het wordt uitgelijnd. Een beetje als een veel belopen wandelpad door een veld of bos; hoe meer mensen erover lopen, hoe makkelijker het voor anderen het is om er ook over te lopen. Dit is waarom iets nieuws leren – misschien begint u aan een nieuwe sport of loopt u via een andere route naar het werk of leert u een nieuwe taal – eerst moeilijk lijkt, maar wanneer u taken herhaalt, vormt of ‘bedraadt’ u sterkere paden in uw hersenen en dan worden ze een tweede natuur.

Wist u dat uw hersenen vol lijm zitten? Nu ja, niet letterlijk. Maar uw hersenen zitten vol cellen die ‘glia’ worden genoemd en ze komen aan die naam omdat vroeger werd gedacht dat ze als een soort lijm fungeerden die de neuronen op hun plek hield.

Maar glia doen veel meer dan alleen de boel op zijn plaats houden. De miljarden gliacellen in uw hersenen hebben verschillende vormen en maten, en als de neuronen de informatiesnelwegen zijn, dan zijn de glia de ontwikkelaars, de monteurs en de toeleveranciers van de diensten die de boel draaiende houden. Glia zijn zo belangrijk dat uw hersenen zelfs 10-50 keer meer glia dan neuronen bevatten.

De stervormige astrocyten behoren tot de mooiste gliacellen. Ze dragen bij aan een goede bloedtoevoer en ze houden het klimaat rond de neuronen op peil (gunstig). Een ander soort gliacel, de oligodendrociet is belangrijk voor het aanmaken van het vettige omhulsel dat een laagje vormt rond de axonen van de neuronen. Het omhulsel, dat bestaat uit myeline, fungeert als isolatie waardoor de elektrische signalen sneller langs de axonen gaan zodat de boodschap over wordt gebracht zonder tussenkomst van andere signalen.

Er zijn nog een heleboel andere gliacellen. De afgelopen decennia spraken ze waarschijnlijk minder tot de verbeelding dan neuronen, maar wetenschappers ontdekken steeds meer over de cruciale rol die ze spelen bij het gezond houden van de hersenfuncties.

Als je het menselijk brein bekijkt is een van de eerste dingen die opvallen dat de buitenste laag helemaal gerimpeld is. Deze laag van golvend weefsel is de buitenste laag van de grote hersenen, het grootste deel van het brein.

Als je de grote hersenen doormidden zou snijden (tussen de voor- en achterkant) zouden ze netjes in twee gelijke helften uiteen vallen, de hersenhelften. In het levende brein zijn deze twee helften met elkaar verbonden door een set dikke kabels, de hersenbalk.

Dus wat is er nu zo bijzonder aan de buitenste laag van de grote hersenen, ofwel de hersenschors? Hier ontstaan de meeste van de geavanceerde hersenactiviteiten. Uw persoonlijkheid, gedachten, spraakvermogen, het kunnen beslissen welke schoenen vandaag aan te doen en uit te kunnen rekenen hoeveel wisselgeld u terugkrijgt in de supermarkt – al deze vaardigheden heeft u te danken aan uw hersenschors.

In evolutionaire termen komt de hersenschors pas net kijken. De hersenschors ontstond zo’n 2 a 3 miljoen jaar geleden, en mensen zijn een van de weinige species die deze hersenvorm hebben. Een van de succesfactoren zijn de golvende structuur. Zonder gekheid. De hobbels en golven die de hersenschors zo’n geplooid aanzicht geven vormen een ingenieus staaltje ruimtebesparing.

Bekijkt u het eens op deze manier: als u een kleed had en u zou het plat neerleggen zou het behoorlijk wat ruimte innemen. Maar als u de uiteinden van het kleed bijeen zou duwen zou het rimpelen en plooien. U heeft een even groot kleed, maar het neemt minder ruimte in. Op dezelfde manier kan een hersenschors meer hersenen in uw hoofd kwijt door te rimpelen.

Uw hersenen hebben een boel werk te verrichten, dus dat moet georganiseerd worden. En als het aankomt op de functies van een hoger niveau, zoals denken, beslissingen nemen, het begrijpen en spreken van een taal etc., wordt het werk over het algemeen verdeeld over verschillende delen van de hersenschors, die golvende laag van het buitenste weefsel die net onder uw schedel zit.

Wetenschappers verdelen die hersenschors doorgaans in kwabben, grote delen van het brein die met elkaar verbonden zijn en samenwerken, maar ieder hun eigen specifieke activiteiten hebben. Ieder brein heeft in elke hersenhelft vier verschillende kwabben.

Het frontale kwab zit, zoals de naam al doet vermoeden, aan de voorkant, dus net onder je voorhoofd. Deze werkt als een hoofdbesturingseenheid die zich bezighoudt met planning, aandacht en besluiten nemen en helpt bij het integreren van de informatie die uit andere delen van de hersenen komt. Als je geen functioneel frontaal kwab had, zou je handelen naar impuls, wat soms grappig zou zijn, maar in het algemeen gevaarlijk en waarmee sociale relaties heel moeilijk zouden worden.

De pariëtaalkwabben, die zich net onder de bovenkant van uw hoofd bevinden, zijn vooral bezig met het verwerken van informatie van de zintuigen en verbindt deze met herinneringen of het vermogen te begrijpen wat ze betekenen. Wanneer u een gerecht ruikt of proeft en het herinnert u aan een vakantie die u heeft gehad, of wanneer u woorden op een pagina leest en begrijpt wat er staat, dan is dat dankzij uw pariëtaalkwabben die verbindingen maken.

De occipitale kwabben zijn letterlijk de ogen aan de achterkant van uw hoofd, want zij regelen uw zicht. Wanneer er licht in uw ogen valt, wordt de informatie getransporteerd naar de kwabben aan de achterkant van uw hersenen, en de cortex die daar gesitueerd is verwerkt de informatie tot iets dat u kunt begrijpen.

De temporale kwabben lopen langs de zijkanten van uw hoofd en spelen in rol bij verschillende functies waaronder taal en het verwerken van informatie van geluids- en visuele informatie. De temporale kwabben zijn ook goed verbonden met het deel van de hersenen dat een belangrijke rol speelt bij het geheugen, de hippocampus.

Samen vormen deze kwabben het prosencephalon dat samenwerkt met de ‘oudere’ delen van de hersenen die dieper in het orgaan liggen, het midden-brein en het achter-brein, om u te laten leven en functioneren.

Uw hersenen hebben een beetje de vorm van een baboesjka: het rimpelige oppervlak van de buitenste laag is de hersenschors die aan de voorkant zit. Deze buitenste laag weefsel – die u gebruikt om informatie te verwerken op een hoger niveau, zoals lezen, schrijven, praten, leren, denken en beslissingen nemen – wikkelt zich rond dieperliggende structuren die belangrijk zijn voor meer ‘primaire’ of basale functies.

Sommige wetenschappers zijn van mening dat u drie breinen in uw hoofd heeft. De buitenste cortex is de meest recente aanwinst in de evolutie, een nieuwkomer die pas 2 tot 3 miljoen jaar bestaat. Een ouder deel ligt binnenin, het ‘limbisch systeem’ en dat deel bestaat al 150 miljoen jaar. Dit gedeelte van uw hersenen is belangrijk voor geheugen, emoties, stemming en beloning. De binnenste structuur, en in evolutionaire termen het oudst, is het ‘reptielenbrein’ dat voor het eerst voorkwam bij vissen zo’n 500 miljoen jaar geleden en haar meest geavanceerde staat bereikte in reptielen zo’n 250 miljoen jaar geleden. Natuurlijk bent u geen reptiel, maar u moet toch uw lichaam soepel kunnen bewegen en dit deel van uw hersenen zorgt daarvoor: in de hersenstam, de ‘steel’ die uw hersenen verbindt met uw ruggengraat, bevinden zich hersengedeelten die de functies regelen waar u niet bewust over na hoeft te denken, zoals ademhalen, het verteren van voedsel en het op peil houden van uw hartslag.

Het ‘reptielenbrein’ is ook betrokken bij beweging, en een constructie aan de achterkant van uw hoofd die de kleine hersenen worden genoemd ontvangt input van uw ogen en uw oren en helpt bij de coördinatie van uw bewegingen. De volgende keer dat u op de dansvloer staat te swingen, bedank dan uw kleine hersenen voor het houden van de maat!

Waar beginnen uw hersenen en waar houden ze op? Ze hebben misschien meer reikwijdte dan u dacht. Uw hersenen zijn een deel van uw centraal zenuwstelsel. Het andere grote gedeelte van uw centraal zenuwstelsel is uw ruggengraat waar bundels van lange neuronencellen, ofwel zenuwen, langs de ruggengraat lopen in het midden van uw rug.

De zenuwen zijn kabels die boodschappen overnemen tussen de hersenen en andere delen van het lichaam. En dus is de ruggengraat een soort tweebaans snelweg voor elektrische informatie, de hersenen gebruiken dit systeem om veel van de spieren van het lichaam te “vertellen” wat ze zouden moeten doen en intussen verstuurt het sensorisch systeem van het lichaam informatie vanuit uw omgeving naar de hersenen.

Veel mensen beschouwen de ogen ook als een verlengstuk van de hersenen, niet alleen liggen ze in fysiek opzicht dicht bij elkaar, ze zijn ook direct verbonden met de oogzenuw. Wanneer licht valt op het netvlies aan de achterkant van de oogbal gaat een boodschap via de oogzenuw naar de visuele cortex aan de achterkant van uw hoofd waar de informatie wordt verwerkt en u kunt ‘zien’ waar u naar kijkt.

Hersenen veranderen met de jaren

Tijdens uw leven zijn uw hersenen voortdurend aan het veranderen, en uw gedrag en ervaringen helpen op elke leeftijd vorm te geven aan die veranderingen.

Uw hersenen begonnen vorm te krijgen op een moment dat uw moeder zich waarschijnlijk nog niet bewust was dat ze zwanger was van u. En sindsdien zijn ze altijd blijven groeien en veranderen. Tegen de tijd dat u geboren werd hadden de meeste informatie-dragende neuronen zich al gevormd en in uw eerste levensjaar verdubbelde de omvang van uw hersenen. Als kind maakte u belangrijke verbindingen tussen hersencellen en hersendelen wanneer u ervaringen opdeed in en leerde van de wereld om u heen, en in uw tienerjaren vormden en verfijnden deze hersenstructuren zich nog verder.

Als u volwassen bent kunnen er nog steeds neuronen aangroeien in sommige delen van uw hoofd en de bestaande cellen gaan voortdurend nieuwe verbindingen aan en veranderen zo letterlijk uw hersenen.

Wanneer u aan het eind van deze zin gekomen bent, zullen uw hersenen al een beetje veranderd zijn vanwege de nieuwe informatie die u opneemt. Alles wat u tijdens uw leven doet, iedere keer dat u denkt of voelt, elk boek dat u leest, elk spelletje tennis dat u speelt en ieder gesprek dat u voert verandert uw hersenen, en dat kan ertoe bijdragen dat ze gezond blijven.

Toen u nog in de baarmoeder zat – zeer waarschijnlijk nog voordat uw moeder wist dat u er was – begonnen uw hersenen zich te vormen. Eerst ontrolde zich een plat lintvorming weefsel langs wat nu uw ruggengraat is om een buisje te vormen. Toen begon het topje van dat buisje op te zwellen, en dit is waar uw hersenen begonnen.

Terwijl u zich in de baarmoeder ontwikkelde, was u bezig miljarden neuronen aan te maken, de lange cellen in de hersenen die verbindingen met elkaar aangaan en belangrijke informatie met zich meedragen en die ervoor zorgen dat uw hersenen functioneren.

Tegen de tijd dat u geboren werd, waren de meeste van uw neuronen al aanwezig, waaruit blijkt hoe belangrijk de zwangerschap is voor de ontwikkeling van de hersenen. Maar er zou nog een heleboel ontwikkeling volgen. Na uw geboorte werden uw hersenen snel groter. Tijdens het eerste jaar van uw leven verdubbelde de omvang van uw hersenen!

Als baby en peuter werden uw zintuigen ontwikkeld – voelen, zien, proeven, horen – en uw motorische ontwikkeling ging steeds verder zodat u kon zitten, staan, lopen, rennen en klimmen. U leerde ook om te praten en zelfstandig te eten. Deze nieuwe vaardigheden betekenden dat uw hersenen werden overspoeld met nieuwe informatie over uw omgeving en dat uw neuronen verbindingen maakten of afsloten, iedere keer dat uw ouders voor u zongen of een nieuw soort eten voorzetten, iedere keer dat u over de vloer kroop of op een schommel zat in de speeltuin, werden uw hersenen gevormd.

U leerde ook snel. U kunt zich er waarschijnlijk weinig meer van herinneren omdat de geheugenprocessen nog niet goed ontwikkeld waren tot u een jaar of vier werd, maar deze ervaringen uit de vroege jeugd hebben uw hersenen gevormd. Dus zorg ervoor dat u met baby’s en kleine kinderen praat en speelt. U helpt hun hersenen groeien!

Heeft u een tiener in huis? Of bent u er zelf een? Als het betekent dat er veel uitgeslapen wordt, wat impulsief gedrag aan de orde is, en behoorlijk wat stemmingswisselingen dan is daar een prima verklaring voor: de hersenen van een tiener.

Wetenschappers komen er steeds meer achter dat de hersenen van tieners en jongeren er heel anders uitzien dan de hersenen van kinderen en volwassenen. We weten dit onder meer doordat we kunnen kijken naar de structuur van het levende brein.

Toen de technologie voor MRI beschikbaar werd betekende dit dat we levende hersenen in beelden konden vangen en wetenschappers begonnen opmerkelijke dingen te zien in het brein van adolescenten: het volume van ‘witte materie’, inclusief het vettige omhulsel dat neuronen helpt om signalen door te sturen nam toe, terwijl het volume van ‘grijze materie’ ofwel de neuronen zelf afnam.

Wat had dit te betekenen? Het lijkt erop dat sommige neuronen worden verwijderd waarschijnlijk om de hersenen efficiënter te maken – en dat ondertussen de communicatie tussen de verschillende hersendelen verbeterde.

Een ander soort beeldende functionele MRI, toont wetenschappers welke delen van de hersenen worden gebruikt tijdens het uitvoeren van bepaalde taken, en wederom laat het tienerbrein een eigen patroon zien; tieners gebruiken andere delen van de hersenen om bepaalde specifieke taken uit te voeren.

Delen van het adolescenten- en tienerbrein dat betrokken is bij het nemen van beslissingen (prefrontale cortex), slaapregulering, emotie en beloning is nog aan het groeien tijdens deze belangrijke jaren van ontwikkeling. Dit verklaart misschien deels bepaald risicovol gedrag dat gewoonlijk wordt geassocieerd met de tienerjaren.

Het is belangrijk er bewust van te zijn dat deze hersenveranderingen zich voordoen en dat de fysieke en sociale omgeving van tieners, net als hun ervaringen, bijdragen aan dit groeiproces.

Wanneer u in de baarmoeder zit, zijn uw hersenen-in-ontwikkeling een neuronenfabriek: u maakt miljarden van deze lange hersencellen aan die verbindingen en paden voor informatie maken in uw hersenen.

Vroeger werd verondersteld dat u geboren werd met zo’n beetje alle neuronen voor uw verdere leven en dat u ze als volwassene niet meer zou aanmaken. Maar recentelijk hebben wetenschappers deze veronderstelling onderuit gehaald.

De eerste aanwijzingen dat volwassenen neuronen kunnen aanmaken kwamen voort uit onderzoek naar dieren; het was waargenomen dat volwassen ratten nieuwe neuronen konden aanmaken in een deel van de hersenen dat hippocampus werd genoemd, welke betrekking heeft op herinneringen. Onderzoek naar vogels heeft aangetoond dat het aantal neuronen bij mannetjesvogels toenam in de paringstijd wanneer ze nieuwe wijsjes moesten leren. En wetenschappers vonden ook ‘neurogenese’ ofwel de groei van nieuwe neuronen, in de hersenen van apen.

Toen vonden wetenschappers in de jaren 90 bewijs dat de volwassen hippocampus – een erg belangrijk onderdeel van de hersenen met betrekking tot het geheugen – ook in staat was nieuwe neuronen te laten groeien uit onrijpe zenuwcellen.

Wetenschappers zijn dit nog nader aan het onderzoeken en proberen uit te vinden hoe dit gebeurt en wat de voordelen zijn – misschien kan de aanmaak van deze neuronen ertoe bijdragen dat de hersenen op latere leeftijd gezond blijven. Ze proberen ook te begrijpen hoe we de aanmaak van meer hersencellen kunnen stimuleren, om onze hersenen ook op latere leeftijd gezond te houden. 

Plastisch fantastisch

Er werd ooit gedacht dat de verbindingen in onze hersenen als in steen gebeiteld waren als we ouder werden. We erkennen nu dat de hersenen ons hele leven opnieuw gevormd kunnen worden. Dit noemen we neuroplasticiteit en het biedt hoop.

Een van de manieren om uw neuronenfabriek aan de gang te houden wanneer u volwassen bent zou lichaamsbeweging kunnen zijn. Onderzoeken met laboratoriummuizen lieten zien dat rennen en het verkeren in een verrijkte omgeving de aanmaak van neuronen leek te stimuleren. En tot nu toe wijst onderzoek bij mensen er ook op dat lichaamsbeweging in verband staat met de aanmaak van nieuwe neuronen in het volwassen brein, wat suggereert dat, wanneer u gaat hardlopen, ook de aanmaak van grijze materie doet toenemen.

Telkens als we een nieuw feit of nieuwe vaardigheid leren, veranderen onze hersenen. Dat bedoelen we als we zeggen dat de hersenen ‘plastisch’ zijn. Dit vermogen om mee te buigen en zich aan te passen houden we ons gehele leven.

Nog niet zo lang geleden dachten we dat de netwerken in onze hersenen voor altijd vastlagen, zoals de netwerken op een computerchip. De veronderstelling was dat schade door ziekte of verwonding min of meer blijvend was. Maar onze hersenen zijn veel flexibeler dan ooit werd gedacht.

Iedere dag ontstaan nieuwe hersencellen, terwijl andere hersencellen verbindingen afsluiten. Er worden nieuwe patronen gewoven in een rijk en veranderend tapijt van hersencellen (neuronen) die reflecteren wat we hebben gedaan, gezien en geleerd. Het geblesseerde brein kan ook reageren met nieuwe cellen of het weven van nieuwe patronen om de schade te compenseren. Het nu verrijzende beeld van een veel flexibeler brein biedt ons veel meer hoop. We weten nu dat, net als uw spieren, uw hersenen versterkt en getraind kunnen worden door mentale uitdagingen waardoor ze beter voorbereid zijn op elke uitdaging waar u in het leven voor kan komen te staan.

Onze plastische hersenen kunnen verbogen en opnieuw gevormd worden wanneer we iets leren en nieuwe herinneringen maken. Maar dat netwerk van neuronen moet uitgedaagd worden om zich goed en effectief te kunnen herpakken. Gelukkig hoeft u niet te oefenen voor Mastermind of de schaakmeester uit de buurt te verslaan. Elke activiteit telt als ‘hersentraining’ en zal de hersenen een voorsprong geven bij het herschikken van verbindingen indien nodig. U zult uzelf uit uw comfortzone moeten halen – wie vooruit wil moet pijn lijden – maar ‘brain bootcamp’ kan nog steeds plezierig zijn. U zou een kruiswoordpuzzel kunnen doen bij een kopje koffie, een goed boek kunnen lezen, naar plekken reizen waar u niet eerder geweest bent of meedoen met sociale activiteiten; fysieke activiteiten vormen ook een stimulans voor de hersenen omdat neuronen hierdoor worden aangezet om nieuwe vertakkingen en verbindingen aan te maken.

Het Reserveteam

Waarom vergeet men zijn/haar sleutels als men ouder wordt? Als u ouder wordt, wordt u misschien wat vergeetachtiger en langzamer met het uitwerken van dingen. Maar grote achteruitgang van cognitieve vermogens is niet onvermijdelijk, en ‘reserves’ kunnen bijdragen aan bescherming

Sommige mensen van wie de hersenen fysieke tekenen van Alzheimer laten zien, hebben toch geen symptomen. Waarom? Cognitieve reserve. Kom er meer over te weten.

Heeft u zich ook wel eens verwonderd – als u naar een schoolreünie ging of een andere bijeenkomst van mensen uit uw jeugd – over de mooie manier waarop sommige mensen ouder worden. Tegelijkertijd kunt u aan anderen de jaren snel aflezen door een combinatie van erfelijkheid, leefstijl en misschien zelfs een ziekte uit het heden of verleden.

Met de hersenfuncties werkt het net zo: bij sommige mensen blijven de cognitieve functies op hoog niveau als ze ouder worden – hun vermogen tot het verwerken van informatie, het oplossen van problemen en leren – terwijl anderen een achteruitgang ervaren.

Het is normaal dat de cognitieve functies iets minder goed werken als we ouder worden: we hebben misschien wat meer moeite om te onthouden hoe mensen heten die we net ontmoet hebben, of waar we de sleutels gelaten hebben. Maar een ernstige of snelle achteruitgang van cognitieve functies bij het ouder worden die uw dagelijkse taken bemoeilijkt zou heel goed een teken kunnen zijn van een onderliggende ziekte, zoals bijvoorbeeld dementie.

Er bestaat enig bewijs dat de hersenen beschermd zouden kunnen worden tegen de impact van het ouder worden door middel van een ‘hersenvoorraad’ of fysiek weefsel, neuronen en verbindingen, en een ‘cognitieve reserve’, waar de hersenen netwerken van neuronen kunnen rekruteren of alternatieve strategieën kunnen binnenhalen om een achteruitgang van cognitieve functies op te vangen.

Uw cognitieve vermogen stelt u in staat uw dagelijkse handelingen vlekkeloos uit te voeren, om uw activiteiten te plannen, belangrijke taken en details te onthouden en gewoon de dingen gedaan te krijgen. Maar wat is het precies dat wetenschappers cognitief vermogen noemen? Cognitie is de algemene term waarmee wetenschappers veel aspecten van de ‘hogere’ hersenfuncties aanduiden, zoals geheugen, aandacht, taal, redeneren, denken, problemen oplossen, plannen en beslissingen nemen.

Samen vormen deze factoren uw cognitieve vermogen waar u op kunt vertrouwen voor het uitvoeren van dagelijkse taken, zoals boodschappen doen of het pakken van uw sleutels om het huis uit te gaan, tot het leren van een geheel nieuwe taal of het oplossen van uitdagende problemen waar uw hersenen van kraken.

Het cognitief vermogen is iets dat wetenschappers vaak meten bij onderzoek. Door standaardtests toe te passen om het cognitief vermogen te meten, kunnen ze zien hoe het cognitief vermogen verschilt binnen een groep mensen. Ze gebruiken meetresultaten ook als maatstaf om te bepalen of een bepaalde interventie – zoals een trainingsschema of het soepeler maken van de hersenen met nieuwe taken- de cognitieve vermogens verbetert in de loop der tijd.

Dus hoe werkt het cognitief vermogen? Onderzoek suggereert dat het verandert gedurende een leven, maar het is geen regelmatige curve en de veranderingen van het cognitief vermogen volgen niet bij iedereen dezelfde standaard route.

Onderzoek heeft de oude veronderstelling dat het cognitief vermogen altijd sterk achteruitgaat met het klimmen der jaren onderuit gehaald. Nu wordt een sterke achteruitgang van het cognitief vermogen beschouwd als teken van ziekte, infectie of onderliggende kwaal.

Sommige mensen behouden tot het laatst een uitstekend cognitief vermogen, een beroemd voorbeeld is Picasso die op zijn tachtigste nog schilderde, en Jeanne Calment die 122 jaar werd en decennia na de geschatte leeftijdsverwachting nog geestige en interessante opmerkingen kon maken.

De wetenschap is nog steeds bezig uit te zoeken waarmee het gezond ouder worden van het cognitief vermogen bevordert wordt en tot zo ver toont onderzoek aan dat factoren als educatie, bezigheden, fysiek actief blijven en het op peil houden van de bloeddruk deze waardevolle denkprocessen lijken te beschermen.

Kost het u, nu u wat ouder bent geworden, ook wat meer tijd om het wisselgeld uit te rekenen als u ergens contant betaalt? En misschien bent u elke dag veel tijd kwijt aan het zoeken naar uw sleutels en of de afstandsbediening van de TV? Maakt u zich niet druk, dat is normaal.

Naarmate de jaren vorderen worden alle belangrijke organen in ons lichaam ouder en veranderen ze. Het is niet verrassend dat ons hart en onze longen, ons spijsverteringssysteem, onze huid en ons haar tekenen van veroudering tonen, het zou dus geen verrassing moeten zijn dat onze hersenen ook ouder worden.

Er zijn in feite meerdere ‘soorten’ leeftijd: de chronologische leeftijd die bepaald wordt door uw geboortedatum, maar je hebt ook de biologische leeftijd die afhangt van de mate waarin cellen en organen verouderen, de sociale leeftijd – bent u student, werkt u, bent u gepensioneerd -, de ‘psychologische’ leeftijd die u aanneemt (‘Ik ben te oud om dat te dragen’ of ‘Mijn levenservaring maakt mij nuttig en interessant’) en je hebt de cognitieve leeftijd die bepaald wordt door uw ‘hogere’ breinfuncties.

Laten we dat cognitief ouder worden eens nader bekijken. Uw hersenen zijn altijd in verandering en naarmate u ouder wordt, hebben die veranderingen impact op de omvang en structuur van uw hersenen, en op de verbindingen tussen neuronen die informatie rondsturen in de hersenen.

Die structurele veranderingen in de hersenen in verband brengen met veranderingen in het cognitief vermogen, is ingewikkelder dan het lijkt, en naarmate we ouder worden, is dat veel complexer dan alleen wat langzamer en vergeetachtiger te worden. Bepaalde aspecten van het cognitief vermogen worden sterker als we een jaar of 40 a 50 zijn, en niet ieders cognitie veroudert op dezelfde manier. De meesten van ons hebben wel een ouder familielid, oudere buur of vriend(in) die ons verslaat in een strategisch bordspelletje of een discussie wint door een helder inzicht!

Over het algemeen zijn ons geheugen en concentratievermogen de meest kwetsbare aspecten van de cognitie als we ouder worden, wat betekent dat u als u ouder wordt, verstrooider wordt of dingen vergeet die u net geleerd of gedaan hebt, zoals de naam van een plaats die u bezocht hebt, van een beroemdheid in het nieuws of waar u de afstandsbediening van de TV hebt gelaten.

Het goede nieuws is dat deze aftakeling te vermijden is, er zijn heel veel mensen die op latere leeftijd cognitief zeer goed blijven functioneren. Een grote achteruitgang van het cognitieve vermogen waardoor u in het dagelijks leven wordt belemmerd, wordt waarschijnlijk eerder veroorzaakt doordat de hersenen te lijden hebben onder een chronische ziekte of een infectie dan door het ouder worden op zich.

In moeilijke tijden is het fijn om wat reserves te hebben. In tijden van economische recessie kan wat spaargeld u er doorheen helpen en in de natuur leggen dieren die overwinteren, een voorraad aan voordat ze in hun hol kruipen.

Sommige wetenschappers zijn van mening dat onze hersenen ook voorraden aanleggen om de impact van beschadigingen door de jaren heen te beperken. Deze ‘hersenvoorraad’ manifesteert zich op twee manieren: hersenreserves en cognitieve reserves.

Hersenreserves zijn het structurele spul: neuronen en hun verbindingen. Een interessante fenomeen is dat mensen met een groter hersenvolume, over het algemeen minder risico lopen te gaan dementeren. Is dat omdat ze meer hersenweefsel hebben?

Is lichaamsbeweging goed voor mijn hersenen?

Beweging betekent extra zuurstof in de hersenen. Dit bevordert op zijn beurt de vorming van nieuwe hersencellen en draagt bij tot de ontwikkeling van cerebrale reserves.

De cognitieve reserve werkt een beetje anders. Het is een concept dat gebruikt kan worden om te verklaren waarom sommige mensen beter tegen het ouder worden van de hersenen en hersenbeschadiging kunnen dan anderen. Het concept is gebaseerd op waarnemingen bij lijkschouwingen waaruit bleek dat sommige mensen een behoorlijke beschadiging aan de hersenen konden hebben door degeneratieve ziekten, maar bij leven nauwelijks tekenen van cognitieve achteruitgang vertoonden.

Misschien stelt een bepaalde hoeveelheid cognitieve reserve de hersenen in de gelegenheid netwerken met neuronen te gebruiken of alternatieve strategieën te ontwikkelen om cognitieve functies aan de gang te houden in een brein dat beschadigd is door ouderdom of ziekte. Het is een relatief nieuw idee en er wordt veel onderzoek naar gedaan. Wetenschappers zijn dit concept van cognitieve reserve aan het bekijken en of het mogelijk is dit op te bouwen om ouder wordende hersenen te helpen beschermen.

Het geheugen: zaken herinneren die gebeurd zijn

Herinneringen zijn onze belevenissen die als patronen zijn ingeweven in de bedrading van onze hersenen. Die raken een beetje los als we ouder worden, maar soms kunnen we daar een specifieke oorzaak voor aanwijzen en ons geheugen repareren.

Hoe werkt uw geheugen?

Uw geheugen maakt u tot wie u bent. Die speciale verjaardag uit uw jeugd, een eerste kus of de laatste film die u zag, dit wordt allemaal opgeslagen als veranderingen in uw hersencellen en de onderlinge verbindingen. Om van uw belevenis een herinnering te maken, moeten uw hersenen echter een paar stappen doorlopen. Eerst neemt u de details in u op via de zintuigen, zoals de naam van een persoon wanneer we die ontmoeten. Om die te onthouden, gaat u naar de volgende stap: aandacht aan uw hippocampus besteden, het zeepaardvormige deel van de hersenen waar dit wordt opgemerkt. De laatste stap is deze informatie weer op te vragen, wat hetzelfde circuit van hersencellen doet oplichten en waardoor het geheugen wordt versterkt. Maar als u zich zorgen maakt om uw geheugen, trek geen overhaaste conclusies. Allerlei zaken zoals depressie, zorgen en stress, kunnen uw geheugen in de weg zitten en vaak is daar wat aan te doen. Of wellicht hebt u in eerste instantie niet genoeg aandacht besteed aan de informatie. En vergeet niet: u kunt uw geheugen versterken door lichaamsbeweging, sociale activiteiten en door uw hersenen uit te dagen.

Herinneringen zijn niet zoiets als briefjes die in de laatjes van het brein worden gestopt. Dit zit veel subtieler en complexer in elkaar. We archiveren allerlei soorten herinneringen in verschillende gebieden en brengen die met elkaar in verband. We kunnen ons allerlei feiten en gebeurtenissen herinneringen, zoals dat 1969 het jaar was van de eerste maanlanding, of we kunnen een vriend van vroeger voor ons zien, hoewel daar ook emotionele herinneringen bij kunnen komen kijken. En we slaan ook allerlei onbewuste herinneringen op, zoals hoe je de tango danst of piano speelt.

Kan het geheugen volledig gewist worden?
Het klopt dat ons geheugen ons in de steek begint te laten als we een jaar of 40 a 50 zijn, maar verschillende soorten geheugens hebben daar last van. Het vermogen om concepten en algemene feiten op te roepen die niet gerelateerd zijn aan specifieke ervaringen, verbetert vaak wanneer we ouder worden. Het is belangrijk om te weten dat u in het geval van de soorten geheugen die gevoelig zijn voor verval, actie kunt ondernemen zoals onderzoek naar het werkgeheugen heeft aangetoond.

Het geheugen bestaat niet alleen uit kortetermijngeheugen of langetermijngeheugen. Denk bijvoorbeeld eens terug aan het laatste telefoongesprek dat u voerde met een vriend(in). U luisterde naar wat er werd gezegd en dacht na over wat u daarna wilde zeggen.

Recent onderzoek waarin een wedstrijd werd georganiseerd in het onthouden van gezichten tussen een groep jongeren (gemiddelde leeftijd 23) en een groep ouderen (gemiddeld 69), had een interessante uitkomst: de groep jongeren won, maar met slechts een kleine voorsprong. Dat de groep ouderen veel meer van zijn stuk werd gebracht wanneer de wetenschappers een opvallend gezicht lieten zien of de taak onderbraken, was veelzeggend. Een meting van het patroon van hersenactiviteiten suggereerde dat de hersenen van oudere deelnemers de verleiding niet konden weerstaan om extra aandacht te besteden aan opvallende gezichten, ook was ze verteld werd dat dit niet belangrijk was. Wetenschappers vermoeden dat de frontale kwabben van de hersenen minder goed in staat zijn om de aandacht te focussen naarmate we ouder worden waardoor het moeilijker wordt om onze automatische reacties in de hand te houden.

De wetenschappers bogen zich vervolgens over de vraag hoe ze een ‘jonger’ brein zouden kunnen herstellen. Ze ontdekten dat bepaalde soorten medicijnen dit konden bewerkstelligen bij oudere apen en proeven met mensen zijn nu begonnen. Sterker nog, ze hebben ook oudere deelnemers getraind om hun vaardigheden te verbeteren en in een-op-een-wedstrijden te spelen tegen jongere rivalen. Voor deze hersenoefeningen hebben ze een computerspel gebruikt dat de vaardigheid van een speler oppoetste om met behulp van stimuli snel verdiept te raken en zich ook weer los te kunnen maken zodat de oudere volwassenen vaak beter waren dan de jongeren. Het lijkt erop dat iedereen het spel kan winnen en dat ons werkgeheugen met training kan worden verbeterd.

We hebben allemaal gaten in ons geheugen, ongeacht onze leeftijd. We lopen onze slaapkamer in en weten niet meer waarom, of we vergeten waar we onze bril hebben laten liggen. Naarmate we ouder worden, kunnen we ons zorgen echter gaan maken of het vergeten van een verjaardag of een afspraak duidt op Alzheimer. Alzheimer hoort echter niet bij normaal ouder worden en maar ongeveer 10% van de leeftijdsgroep tussen 65 en 85 krijgt ermee te maken. Maar wanneer u het gevoel hebt dat uw geheugen uw belemmert in uw privéleven of op het werk, kan het een goed idee zijn om naar de dokter te gaan. Een check-up is een goed idee omdat er een heleboel verschillende dingen zijn die uw geheugen kunnen veranderen of aantasten. Het goede nieuws is echter dat een heleboel van deze dingen goed behandeld kunnen worden, dus is het belangrijk dat u dit laat onderzoeken.

Uit recent onderzoek is gebleken dat er een verband is tussen geheugen- en concentratieproblemen bij oudere volwassenen die regelmatig medicatie gebruiken tegen jeuk, allergieën of slaapproblemen. Uit een studie bleek dat proefpersonen die cortisonen slikken, die in het lichaam worden omgezet in het hormoon cortisol, niet zo goed waren in het onthouden van een lijst met woorden dan wie dat niet slikte. Stoppen met medicijnen of andere medicijnen, kan misschien een oplossing zijn. Het is echter heel belangrijk om eerst een arts te raadplegen voor u met medicijnen stopt of deze wijzigt.

Een andere oorzaak van geheugenverlies kan een tekort aan vitamine B-12 zijn, dat essentieel is voor de zenuwcellen en de rode bloedcellen. Of, wanneer u een trage schildklier hebt, kan het zijn dat uw lichaam trager wordt wat tot vergeetachtigheid en vaagheid kan leiden. Deze oorzaken kan uw arts opsporen door medisch onderzoek.

Tenslotte kan zich neerslachtig of angstig voelen, zijn tol eisen aan het geheugen. Neerslachtigheid gooit de chemische balans helemaal overhoop. Het cortisolniveau stijgt bijvoorbeeld en een constant verhoogd niveau van dit stresshormoon lijkt de hippocampus (ons zeepaardvormige geheugencentrum) aan te tasten. Wanneer u depressief bent, tast dat ook uw concentratievermogen en aan, waardoor het om te beginnen moeilijker wordt om herinneringen aan te maken. Tot slot krijgen de hersenen bij gebrek aan slaap, te weinig tijd om herinneringen te consolideren en terug te halen.

Ongeacht de oorzaak kan een bezoekje aan de dokter u uitsluitsel geven over de oorzaak van uw geheugenproblemen en leiden tot de juiste behandeling. Bovendien is diagnose in een vroeg stadium van milde cognitieve problemen, Alzheimer of een gerelateerde hersenziekte om verschillende redenen aan te raden.

Een bepaalde achteruitgang van het geheugen en het denkvermogen is vrij normaal als we ouder worden. Maar het is handig als u de gewone veranderingen kunt onderscheiden van het soort geheugenverlies dat optreedt bij Alzheimer en vergelijkbare ziektes. Gewoon geheugenverlies omvat het vergeten van namen, uw sleutels niet kunnen vinden, details vergeten of moeite hebben met onthouden van wat u net hebt gelezen.

Wanneer moet u zich zorgen maken om uw geheugen?
Het kan lastig zijn om te bepalen wanneer zorgen om uw geheugen aanleiding zijn voor een bezoek aan de huisarts. Allemaal kennen we het begrip ‘dementie’, maar wat betekent het? Het is geen ziekte maar een soort kapstok waaraan een waaier aan symptomen wordt opgehangen, waaronder problemen met het geheugen, redeneren, beoordelingsvermogen, taal en andere denkvaardigheden. Mensen met dementie vergeten eerder complete gebeurtenissen dan details. Geheugenverlies, vooral van recente gebeurtenissen, is vaak het eerste symptoom en in de loop van de tijd wordt het steeds erger.

Wat is het verschil tussen Alzheimer en dementie?
Het kan ook zijn dat u tijdens een gesprek niet op een gewoon woord kunt komen of langer doet over iets dat u al jaren doet, zoals uw moeders frambozenkwarktaart maken. Of het kan zijn dat u dingen op de verkeerde plek terugzet, een pak melk in een la bijvoorbeeld, of verdwaalt wanneer u rondrijdt in een bekende buurt. Alzheimer is de meest voorkomende oorzaak van dementie, maar dementie kan ook door andere aandoeningen worden veroorzaakt.

Wanneer geheugenproblemen uw dagelijks leven op een negatieve manier gaan beïnvloeden, moet er alarmbellen gaan rinkelen. Misschien stelt u herhaaldelijk dezelfde vragen of vergeet u voortdurend belangrijke data. Mensen met Alzheimer kunnen het ook lastig vinden zich aan een werkschema te houden, met cijfers te werken of de maandelijkse rekeningen op tijd te betalen. Of het kan zijn dat u de belangrijkste spelregels van uw favoriete spel opeens niet meer goed weet. Als u zich zorgen maakt, kunt u het beste naar de dokter gaan, misschien valt de uitslag wel reuze mee.

Vanaf dat we een jaar of 20 zijn, nemen onze hersenen geleidelijk af in volume en wordt de bloedtoevoer naar de hersenen geleidelijk aan minder. Maar het goede nieuws is dat de hersenen opnieuw kunnen groeien, vooral wanneer u regelmatig aan lichaamsbeweging doet en uzelf stimuleert met uitdagende, nieuwe taken.

 Aandacht – Hoe herinneringen worden gecreëerd

Aandacht is de sleutel om je brein open te stellen voor nieuwe herinneringen. U denkt misschien dat uw geheugen u in de steek laat als u zich iets niet kunt herinneren, maar het kan best zijn dat u er gewoon geen aandacht aan hebt besteed.

Waarom is aandacht belangrijk?
U zult verbaasd zijn te ontdekken dat sommige gaten in uw geheugen eigenlijk momenten zijn geweest van gebrek aan aandacht.

Het is moeilijk om in een menigte een gezicht te onthouden als u er geen aandacht aan besteedt. Aandacht is het vermogen om te focussen op informatie; wanneer u uw mentale lantaarn ergens op richt, kunt u zich allerlei details herinneren. Maar veel mensen zetten de automatische piloot aan en de lantaarn uit. Wanneer we ons later geen details kunnen herinneren, geven we misschien ten onrechte ons geheugen de schuld.

U ontmoet bijvoorbeeld op straat een vriend(in) terwijl u haastig onderweg bent naar een belangrijke vergadering. Later kunt u zich niet meer herinneren wat de kleur van zijn/haar jas was of wat hij/zij zei. Toch was er niks mis met uw geheugen, u was er alleen met uw hoofd niet bij en hebt deze details niet waargenomen. Afleiding en stress doen onze aandacht verminderen. Maar ons vermogen om de ‘aandacht-lantaarn’ te richten, gaat met de jaren ook achteruit en dat kan op beslissende momenten gebeuren. Depressie, zorgen en bepaalde medicatie kunnen aandacht ook in de weg zitten. Toch is er hoop. Er zijn een heleboel manieren waarop we ons ‘aandachtslantaarntje’ kunnen versterken.

U ligt in bed en probeert zich te herinneren of u de verwarming wel hebt uitgezet. Dat hebben we allemaal wel eens gehad. De meesten van ons geven hun geheugen de schuld. We zouden ons zelfs zorgen kunnen maken dat we steeds vergeetachtiger worden. De oorzaak ligt echter anders. Het is mogelijk dat u nooit uw ‘aandachtsknopje’ hebt aangezet terwijl u de verwarming uitzette. Zonder deze focus op uw handeling, wordt de herinnering niet vastgelegd in uw brein, dus er valt niets te herinneren. U dient gewoon de verwarming te checken en er deze keer aandacht aan te besteden.

Gelukkig zijn er manieren om deze verstrooidheid tegen te gaan. Iedereen heeft er baat bij hier iets over te weten. Onze techniek is om in het moment te blijven wat betekent dat u focust op wat u doet terwijl u het aan het doen bent. Piloten passen dit toe. Ze praten tegen zichzelf, gebruiken controlelijstjes en praten hun handelingen door met hun copiloot om in het moment te blijven, en niet met hun gedachten af te dwalen, geen goed idee als je 10.000 meter boven de grond een vliegtuig bestuurt.

Het is de moeite waard om te bedenken wat uw aandachtigheid doet vervagen. Het kan zijn dat u op het pad van verstrooidheid bent geraakt door stress, medicatie of alcohol. Ook is het zo dat u naarmate u ouder wordt, meer geneigd bent tot verstrooidheid. Helaas kunt u dan onterecht in de veronderstelling raken dat het aan uw geheugen ligt en voor u het weet denkt u dat u misschien Alzheimer hebt.

Door verstrooidheid raakt u sneller verveeld en neerslachtig, dus is dit zeker een probleem om aan te pakken. Een manier is te leren focussen op de bezigheid van dat moment of om bewust uw aandacht ‘aan’ te zetten. Mindfulness is uw aandacht en focus richten op het nu door te focussen op de ademhaling, lichamelijke gevoelens of iets in het hier en nu. Het is gebaseerd op het boeddhisme maar u hoeft geen boeddhist te zijn om mindfulness te beoefenen. Het is succesvol toegepast bij mensen met een depressie, maar gezonde mensen gebruiken het ook. Waarom zou u het niet eens proberen?

Iets anders waarmee u kunt oefenen is vertraagde aandacht, wat betekent dat u uw concentratie voor langere tijd vasthoudt. Net als bij fysieke fitness moet u regelmatig trainen om uw aandachtsvaardigheden op peil te houden, en naarmate u langer traint, wordt u er beter in om uw aandacht langer vast te houden.

De truc met het geheugen is zaken betekenisvol te maken. Maar hiervoor moet u eerst de eerste horde nemen: aandacht schenken. Op een druk feestje voegt u zich bij een groepje mensen en wordt voorgesteld aan drie mensen die u nooit eerder hebt ontmoet. U groet kort en probeert het gesprek van de groep te volgen en bedenkt tegelijkertijd wat u zou willen zeggen. Binnen een peer minuten blijft u alleen achter met een van de gasten en u kunt zich zijn/haar naam niet meer herinneren, en ook weinig anders. Dit is een veelvoorkomende ervaring.

Er zijn echter leuke manieren om een stap verder te komen en goed te scoren op het gebied van namen onthouden. Een van de slimme technieken is net doen alsof u bij een eerste ontmoeting heel veel interesse hebt voor in iemands naam. Net zoals lachen gelukkig maakt, kan belangstelling voor een naam, enige interesse in die naam opwekken. Bedenk waarom die interessant is. We kunnen ook een rijmpje verzinnen om de naam betekenis te geven, bijvoorbeeld Super Susan of Potige Piet. We kunnen onze aandacht ook sturen door de naam hardop te herhalen na het horen, of vragen of de naam gespeld kan worden. Herhaal de naam een paar keer voor uzelf; dat is de beste manier om zich deze te herinneren.

Onze hersenen kunnen schitterende dingen, ongewone kleurpatronen, vreemde vormen en plotselinge bewegingen niet weerstaan. Iets waar adverteerders hun voordeel mee doen. Neem een pagina uit hun boek om uw aandacht te focussen; probeer kleurrijke context toe te voegen aan iets dat u wilt opslaan in uw geheugen. Het is belangrijk niet te haastig te werk te gaan; onze hersenen hebben minstens 10 seconden nodig om een nieuwe naam volledig op te nemen. Als u er moeite mee hebt iets te onthouden, zet uw aandacht dan in de neutrale stand en probeer beelden te creëren van die persoon of locatie. Dit is een goede strategie want het autobiografische deel van het geheugen zit vol beelden die uw geheugen zouden moeten laten dansen en zouden u kunnen helpen dat beetje informatie terug te halen waar u naar op zoek bent. Zeg het hardop als u zich iets niet kunt herinneren, omdat dit blokkades kan wegnemen. Hoe meer zintuigen u activeert, hoe groter de kans dat u iets onthoudt.

Tot slot, wanneer u het gevoel hebt dat u last hebt van verstrooidheid, is het ontwikkelen van een bepaalde routine voor bepaalde dingen een handige remedie. Dus leg uw bril altijd op dezelfde plek naast uw bed, of voer de handelingen van alles op het nachtslot doen, ‘s avonds altijd in dezelfde volgorde uit.

Uit een woud aan indrukken willen we een enkel blaadje kiezen. Het is cruciaal dat we details kunnen uitfilteren omdat we gewoon niet alle informatie kunnen verwerken die onze zintuigen registreren.

Bedenk dat neurowetenschappers ervan uitgaan dat ieder oog elke seconde 100 megabytes aan informatie ontvangt. Dit is vergelijkbaar met de snelste breedbandverbinding die er bestaat. Onze hersenen moeten daarom aangeven wat belangrijk is, en eruit filteren wat niet belangrijk is. Zo hechten we meer belang aan wat de moeite waard is, een plotselinge beweging misschien, een ongewoon kleurenpatroon of een vreemde vorm. Zo werken onze hersenen, ze bladeren niet door alle voorgaande ervaringen maar gebruiken een snelle natte-vinger-benadering. Als we een waarneming beschouwen als een soort klik van de camera, dan kunnen we het toevoegen van die informatie aan ons geheugen beschouwen als het ontwikkelen van een filmpje van een ouderwetse camera in een donkere kamer. In de donkere kamer kunnen eerdere ervaringen kleuren en beïnvloeden wat we aan het geheugen toevoegen en wat niet.

We moeten ergens op focussen. Strikt gesproken is multitasken een fabel, in elk geval voor onze hersenen. Neurowetenschappers zeggen dat wanneer we claimen twee dingen tegelijk te doen, bijvoorbeeld met iemand praten terwijl we een appje sturen aan een vriendin, wij dan misschien denken dat we aan het multitasken zijn, maar onze hersenen maken geen onderscheid tussen beide taken. In plaats daarvan schakelen ze razendsnel heen en weer, naar het appen, dan weer naar het gesprek en weer terug. Niet gek dat we lang niet alles ‘horen’ wat er gezegd wordt. Bovendien wordt dit schakelen moeilijker wanneer u ouder wordt. Maar u kunt meer vat krijgen op uw concentratievermogen. Wanneer u naar de radio luistert, probeer dan uw aandacht elke minuut aan en uit te zetten. Luister intens, dwaal af, en concentreer u vervolgens weer op wat er gezegd wordt. Blijf dit vijf of tien minuten doen. Wanneer u dit elke dag oefent, zult u merken hoezeer de intensiteit van uw aandacht varieert. Geleidelijk aan zult u merken dat het verschil duidelijker wordt en dat u meer grip op uw concentratievermogen krijgt. Aandacht kan worden getraind. En wetenschappers hebben ontdekt dat lichaamsbeweging ook helpt.