41 collega’s naar San Diego voor internationaal congres over dementie-onderzoek

Van 31 juli tot en met 4 augustus vindt de Alzheimer’s Association International Conference (AAIC) plaats in San Diego, USA. Dit grote internationale congres brengt jaarlijks dementie-onderzoekers van over de hele wereld bij elkaar om de laatste resultaten met elkaar te delen. Vanuit Alzheimercentrum Amsterdam, Amsterdam UMC zijn er 41 onderzoekers aanwezig. Zij delen hun onderzoeksresultaten met andere onderzoekers in de vorm van een presentatie of poster. Ook zijn er een aantal collega’s die een sessie tijdens het AAIC gaan voorzitten.

Presentaties

Arenda Mank: A longitudinal study on quality of life along the spectrum of Alzheimer’s disease

Arenda en collega’s onderzochten het beloop van de kwaliteit van leven bij patiënten met de ziekte van Alzheimer. Uit de resultaten bleek dat de kwaliteit van leven sneller daalde bij amyloid-positieve patiënten met subjectieve geheugenklachten en milde cognitieve stoornissen, dan bij amyloid-negatieve patiënten. Daarbij daalde kwaliteit van leven bij amyloid-positieve subjectieve geheugenklachten, milde cognitieve stoornissen en dementie patiënten, met de sterkste daling bij dementie patiënten.

Mark Dubbelman: Subjective cognitive decline and clinical progression in the memory clinic: The value of longitudinal self- and informant-report in the SCIENCe project

Lang niet iedereen met geheugenklachten krijgt de ziekte van Alzheimer. Wij onderzochten hoe veranderingen in de hoeveelheid klachten zich verhouden tot de verschillende kenmerken van de ziekte van Alzheimer. We keken hierbij vooral naar de verschillen tussen hoeveel klachten mensen zelf rapporteerden en hoeveel problemen hun naasten opmerken. Wat bleek? De naasten van mensen met een onderliggende ziekte van Alzheimer gingen steeds meer problemen rapporteren, terwijl de klachten van de persoon zelf stabiel bleven. Herhaalde metingen van zelf- en naastegerapporteerde klachten kunnen ons dus meer vertellen over het onderliggende ziekteproces.

Els Bakker: The impact of COVID-19 lockdown on cognitive decline over time

Els en haar team onderzochten de impact van de COVID-19 lockdown op cognitieve achteruitgang over de tijd bij geheugenpoli-patiënten, vergeleken met historische controles. Uit de studie blijkt dat lockdown-patiënten sneller achteruitgaan op het geheugen in vergelijking met historische controles, vooral patiënten met pre-dementie stadium. Dit wijst erop dat de lockdown maatregelen een schadelijk effect hebben op de hersengezondheid bij geheugenpoli patiënten, voornamelijk met een pre-dementie stadium.

Emma Coomans: Testing causality in the asssociation between amyloid-β and tau in genetically identical twins

De amyloid-cascade-hypothese beschrijft dat de stapeling van amyloid leidt tot tau accumulatie, maar hoe amyloid precies leidt tot tau blijft nog onduidelijk. Het zou kunnen dat er een additionele factor is die simultaan amyloid en tau beïnvloedt, in plaats van dat er een causaal verband is tussen amyloid en tau. Wij onderzochten of er sprake zou kunnen zijn van ‘genetic confounding’ in de associatie tussen amyloid en tau. In een cohort van 78 identieke tweelingen en met behulp van specifieke tweelinganalyses hebben we gevonden dat de associatie tussen amyloid en tau slechts minimaal beïnvloedt wordt door ‘genetic confounding’. Dit is in lijn met het gehypothetiseerde causale verband tussen amyloid en tau.

Heleen Hendriksen: Clinical outcome measures in preclinical Alzheimer’s disease: implications for trial design

Met het oog op clinical trials in de preklinische fase van de ziekte van Alzheimer is het belangrijk dat er uitkomstmaten worden gekozen die sensitief zijn voor het oppikken van de vroegste cognitieve veranderingen. Afhankelijk van de biomarker inclusie criteria (e.g. amyloid en/of tau, ApoE4 dragerschap) kan de sensitiviteit van uitkomstmaten verschillen. Heleen vond dat bij 551 participanten met subjectieve geheugenklachten, veelgebruikte neuropsychologische tests sensitief waren voor het oppikken van vroege cognitieve veranderingen, met name over langere follow-up tijden en bij participanten die zowel amyloid als tau positief waren. Bij een follow-up tijd van 18 maanden of korter of wanneer alleen gekeken werd naar APOE ε4-dragerschap, was de sensitiviteit aanzienlijk lager. Dit zijn belangrijke bevindingen om mee te nemen in clinical trial design in de preklinische fase van de ziekte van Alzheimer.

Yanaika Hok-A-Hin: From identification to implementation: state of the art in biomarkers for immune function in CSF and blood

Activatie van het immuunsysteem van de hersenen is een van de symptomen bij de ziekte van Alzheimer. Het is daarom essentieel dat we biomarkers voor de ziekte van Alzheimer hebben die specifieke immuun responses kunnen meten. In deze presentatie zal Yanaika een introductie geven over recent onderzoek naar ‘immune-related fluid biomarkers.’

Maddy Honey: Plasma glial fibrillary acidic protein, neurofilament light, phosphorylated-tau-181 and amyloid β42/40 as prognostic biomarkers for clinical progression to dementia in individuals with subjective cognitive decline and mild cognitive impairment

Maddy onderzocht de voorspellende waarden van vier verschillende bloedbiomarkers met betrekking tot de klinische progressie van de ziekte van Alzheimer. Uit de resultaten blijkt dat zowel pTau181 en GFAP een significant voorspellende waarde hebben, zowel op zichzelf als in combinatie met andere biomarkers. Dit ondersteunt de waarde van de inzet van deze biomarkers bij geheugenpoli-patiënten met beginnend stadia van de ziekte van Alzheimer.

Deborah Schoonhoven: Tau protein spreads through functionally connected neurons in Alzheimer’s disease

Het team van Deborah onderzocht verschillende manieren waarop tau-eiwit zich door het brein zou kunnen verspreiden: via regio’s die qua functie sterk met elkaar verbonden zijn (functionele connectiviteit), via anatomische verbindingen (structurele connectiviteit) of door middel van diffusie. Dit onderzochten we aan de hand van een computermodel. Op basis van de resultaten, lijkt functionele connectiviteit de belangrijkste manier te zijn waarop tau zich door het brein verspreidt.

Vikram Venkatraghavan: Early detection of Alzheimer’s disease subtypes

Vikram en collega’s ontwikkelde een nieuw rekenkundig algoritme om op basis van hersenscans subtypes van de ziekte van Alzheimer te detecteren. Deze nieuwe methode kan de alzheimer subtypes al in een voor stadium van dementie detecteren. De resultaten kunnen mogelijk gebruikt worden om te voorspellen wat voor type klachten een patiënt zal ontwikkelen.

Lyduine Colij: Quantitative amyloid-PET measures in a memory clinic population

Kwantificatie van amyloid pathologie gemeten middels PET beeldvorming is uitgevoerd in de AMYPAD-DPMS studie. Hierbij hebben Lyduine en haar team gebruik gemaakt van de robuuste Centiloid (CL) methoden. Stabiliteit van deze aanpak en verschillen in hoeveelheid en locatie van amyloid pathologie tussen syndroom en etiologische groepen werden onderzocht.

Inge Verberk: Implementation of the Alzheimer’s blood-based biomarker panel in clinical practice: the development of cutoffs for plasma Abeta1-42/1-40, P-tau181, GFAP and NfL across the clinical continuum

De afgelopen jaren is duidelijk geworden dat onderzoekers met behulp van bloedbiomarkers vrij nauwkeurig de ziekte van Alzheimer kunnen aantonen. Dit is nu alleen in onderzoeksetting gelukt. Inge en haar team willen de volgende stap maken om de bloedbiomarkers ook in de dagelijkse klinische praktijk te kunnen gaan inzetten. Hiervoor zijn zogeheten afkapwaarden nodig: welke bloedwaarde is normaal, en welke bloedwaarde is indicatief voor de ziekte van Alzheimer? Het vaststellen van deze afkapwaarden is het onderwerp van de presentatie.

Lisa Vermunt: CSF proteome of dementia with Lewy bodies characterised by AD CSF profile

Er zijn veel oorzaken van dementie, zoals Lewy bodies en de ziekte van Alzheimer. Maar wat minder bekend is, is dat bij veel patiënten kenmerken van meerdere ziekten zichtbaar zijn. In deze studie bekijkt Lisa het effect van Alzheimer-kenmerken in hersenvocht bij dementie met Lewy bodies op de biologie in hersenvocht. Beter begrijpen van mengvormen is belangrijk voor therapie-ontwikkeling en -toepassing.

Anouk den Braber: Value of plasma biomarkers to predict memory change in cognitively unimpaired individuals

Met behulp van bloedmarkers kunnen onderzoekers amyloid stapeling in de hersenen van cognitief gezonde ouderen voorspellen. In deze studie laten onderzoekers zien dat de hoeveelheid van het eiwit GFAP in het bloed een goede voorspeller is voor achteruitgang in het geheugen in cognitief gezonde ouderen. Dit ondersteunt de toepasbaarheid van GFAP in het bloed als voorspeller van ziektebeloop in de vroege fase van ontwikkeling van de ziekte van Alzheimer.

Charlotte Teunissen: Highway to clinical implementation of blood based biomarkers

Hoe ver zijn we verwijderd van implementatie van bloedbiomarkers bij de ziekte van Alzheimer? Nu er in bloed alzheimer eiwitten gemeten kunnen worden, komen er veel mogelijkheden om biomarkers te gebruiken in onderzoek. Voor bijvoorbeeld het pre-screenen maar ook om effecten van therapie te monitoren.

Wiesje van der Flier: How e-solutions can help to improve the AD diagnostic pathway

De diagnostiek van alzheimer is complex. Dokters combineren de gegevens van verschillende tests. Maar hoe kies je welke test wanneer? Hoe combineer je de resultaten het beste? En hoe ga je daarover het gesprek aan met de patiënt? Digitale tools geven nieuwe mogelijkheden. Wiesje gaat tijdens haar presentie in op de nieuwste onderzoeksontwikkelingen op dit gebied. Waarbij zij ook een kijkje in de toekomst neemt; hoe gaan digitale tools de patiëntreis van de toekomst ondersteunen?

Argonde van Harten: Implementation blood-based biomarkers in healthcare systems

Voordat de bloedtesten, voor bijvoorbeeld de ziekte van Alzheimer, geïmplementeerd kunnen worden, zijn er heel wat stappen te nemen. Argonde presenteert over de implementatie van de bloedtesten in de gezondheidszorg.

Poster-presentaties

Aniek van Gils: Optimizing cCOG, a web-based tool, to detect dementia with Lewy Bodies

We onderzochten of een web-based tool, genaamd cCOG, na het toevoegen van een visuospatiële test en een klinische vragenlijst, onderscheid kon maken tussen mensen met een diagnose dementie met Lewy bodies, de ziekte van Alzheimer of gezonde controles. Aniek vond dat het toevoegen van de nieuwe testonderdelen aan het al bestaande protocol meerwaarde had in de differentiaal diagnose. Met hoge zekerheid kon de test voorspellen welke diagnose iemand heeft.

Heleen Hendriksen: Memory clinic clinicians’ preferences and needs for communication with patients: A multi-national survey study from EU-FINGERS & LETHE projects

De ziekte van Alzheimer is in een steeds vroeger stadium opsporen. Dit stelt effectieve zorgverlener-patiënt communicatie voor nieuwe uitdagingen. In vragenlijst-onderzoek onder 160 geheugenpoli-zorgverleners uit 21 landen gaven respondenten aan dat zij communicatie over (vroege) diagnose, prognose en preventie belangrijk vinden en ook al veelvuldig doen. Tegelijkertijd gaf een meerderheid aan dat ze ondersteuning en/of training om zich te bekwamen in effectieve dokter-patiënt communicatie op prijs zouden stellen.

Ellen Vroomen: Cerebrospinal fluid proteome changes depend on APOE genotype in prodromal Alzheimer’s disease

Ellen en collega’s onderzochten hoe verschillende APOE genotypes samenhangen met veranderingen in >2000 eiwitten in het hersenvocht bij patiënten met de ziekte van Alzheimer. Gevonden is dat, afhankelijk van het APOE genotype, er veranderingen optreden in eiwitten die betrokken zijn bij processen van onder andere het suikermetabolisme, celdood en het immuunsysteem.

Floor Duits: Serial CSF sampling reveals trajectories of potential synaptic biomarkers in early AD stages

Schade aan synapsen (de plekken waar hersencellen met elkaar communiceren) speelt een belangrijke rol in de ziekte van Alzheimer en correleert goed met ziekte-ernst. Maar betrouwbare biomarkers voor dit proces zijn er nog niet. We hebben concentraties van meerdere synaptische eiwitten in het hersenvocht van patiënten op twee momenten gemeten, om te kunnen zien hoe deze veranderen over de tijd en of dit afhankelijk was van de fase van de ziekte. In deze poster-presentatie zal Floor de resultaten van deze studie laten zien.

Diederick de Leeuw: Neuroplasticity associated with altered grey matter network connectivity in prodromal AD

Diederick en zijn team hebben de relatie tussen eiwitten in het hersenvocht en hersenverbindingen aan de buitenkant van de hersenen (ook wel grijze stofnetwerken) onderzocht. Vanuit 217 eiwitten lieten 115 een verband zien met grijze stofnetwerken waarvan de meeste een positieve relatie hadden. De relatie tussen deze eiwitten en de grijze stofnetwerken was omgekeerd in controles. Op biologisch niveau bleek dat deze eiwitten te maken hebben met neuroplasticiteit en het immuunsysteem.

Suzan van Amerongen: The Clinical Features of Patients with Alzheimer’s Disease and a History of Traumatic Brain Injury

In deze studie hebben zijn Alzheimer patiënten mét en zonder voorgeschiedenis van traumatisch hoofd-hersenletsel met elkaar vergeleken. Suzan en haar team zagen dat deze twee groepen niet duidelijk verschillen in denkvermogen en neuropsychiatrische symptomen. Zij vonden wel dat Alzheimer patiënten die op jonge leeftijd (onder de 25 jaar) een hoofdtrauma hebben opgelopen, ongeveer 2,5 jaar eerder Alzheimer-gerelateerde klachten kregen. Mogelijk heeft dit te maken dat op jonge leeftijd de hersenen extra kwetsbaar zijn voor veranderingen en daardoor de ziekte eerder tot uiting komt.

Marijn Muurling (1): User Experience and Compliance Rates of Remote Monitoring Technologies in Alzheimer’s Disease

Het op afstand meten van achteruitgang in het dagelijks leven met nieuwe technologie, bijvoorbeeld met smartphone apps of slimme horloges, heeft veel voordelen. Echter, roept het ook veel vragen op. Marijn en haar team onderzochten hoe deelnemers in alle stadia van de ziekte van Alzheimer het vinden om dit soort technologie te gebruiken en daarmee om te gaan. Het bleek dat deelnemers zich goed houden aan het protocol en dat er weinig problemen zijn met de omgang van de technologie.

(2): Evaluating Simple Objective Metrics for the Remote Measurement of Physical Activity

Ook onderzochten Marijn en collega’s of simpele uitkomstmaten voor fysieke activiteit van twee activiteitenmeters samenhangen met standaard klinische testen. Zij vonden dat de uitkomstmaten vooral samenhangen met leeftijd en globale cognitie.

Jetske van der Schaar: Determinanten voor de kwaliteit van leven van patiënten die naar een tertiaire geheugenpoli komen

Uit voorlopige resultaten blijkt dat kwaliteit van leven van patiënten die naar een tertiaire geheugenpoli komen uiteenloopt. Van socio-demografische, ziektegerelateerde en psychosociale factoren blijken met name angst, depressie, bespreekbaarheid, coping strategie en sociale steun hieraan gerelateerd. De invloed van bespreekbaarheid en coping strategie lijkt vooral indirect te zijn via sociale steun.

Elliz Scheijbeler: Network-level permutation entropy of resting-state MEG recordings: a novel biomarker for early-stage Alzheimer’s disease?

Elliz en haar team introduceren een nieuwe biomarker voor een vroeg stadium van de ziekte van Alzheimer op basis van complexiteit/variabiliteit van hersenactiviteit, gemeten met magneto encefalografie MEG. Met deze maat voor verstoorde informatieverwerking in het brein kon het team succesvol mensen met subjectieve geheugenklachten onderscheiden van patienten met milde cognitieve klachten.

Anne Nifterick: Translating neurophysiological activity from mice to men that carry similar genetic Alzheimer’s disease mutations

Het onderzoek met diermodellen van de ziekte van Alzheimer geeft onderzoekers veel inzicht in de vroege ziektemechanismen, maar hoe en of de bevindingen van toepassing zijn op de mens is nog onduidelijk. In deze studie meten Anne en collega’s hersenactiviteit bij jonge mensen en muizen die dezelfde “Alzheimer-genen” hebben om daarmee een brug te slaan tussen de onderzoeksmethoden.

Sophie Mastenbroek: Spatial-temporal subtypes of amyloid deposition show distinct baseline and longitudinal cognitive profiles

Een recente studie vond driesubtypes van amyloid depositie: frontaal, pariëtaal en occipitaal. In deze studie onderzochten Sophie en collega’s of de amyloïd subtypes verschilden in cognitief fucntioneren op baseline en over tijd. We vonden dat met name het occipitale subtype slechter presteerde op baseline en sneller achteruit ging over tijd.

Maddy Honey: Diagnostic performance of
plasma, serum and CSF GFAP in AD and DLB and the effects of sex and age

Maddy en haar team onderzochten de diagnostische prestatie van de biomarker GFAP, tussen patiënten met de ziekte van Alzheimer en patiënten met dementie door Lewy Bodies. Dit werd onderzocht in het hersenvocht, serum (de vloeistof die overblijft als men bloed laat stollen) en bloed. Hierbij werden de effecten bepaald van leeftijd en geslacht voor zowel hersenvocht, serum als bloed.

Yanaika: THOP1 is a potential CSF biomarker for Alzheimer’s Disease

THOP1 is een neuropeptidase die geassocieerd is met amyloid degradatie. In deze studie hebben Yanaika en collega’s meerdere immunoassays opgezet voor de detectie van THOP1 in hersenvocht. Zij zien een verhoging van THOP1 bij milde cognitieve stoornissen (MCI) en dementie door de ziekte van Alzheimer vergeleken met controles. Ook zien de onderzoekers een sterke correlaties met biomarkers voor tau pathologie. Dit benadrukt de mogelijkheid van het gebruik van THOP1 als een biomarker voor de ziekte van Alzheimer.

Betty Tijms: Identification of 5 molecular subtypes in Alzheimer’s disease by unsupervised cerebrospinal fluid protein clustering

Betty en haar team hebben vijf biologische varianten bij de ziekte van Alzheimer ontdekt. Drie van deze hadden zij in eerder onderzoek ook gevonden, en zien zij nu twee nieuwe varianten dankzij verbeteringen in technieken. Deze varianten hebben mogelijk een specifieke behandeling nodig.

Sessie voorzitters

Rik van Ossenkoppele: (1) A+T+ cognitively unimpaired individuals: Destined to decline or only at risk for progression?

Samen met collega onderzoeker Oskar Hansson heeft Rik deze sessie, een gezamenlijke onderzoeksymposium, georganiseerd.  Verschillende sprekers gaan het hebben een heel actueel onderwerp; hebben cognitief gezonde mensen met positieve Alzheimer biomarkers de ziekte van Alzheimer ja of nee?

(2) Neuroimaging: PET studies: novel markers and applications

Rik is voorzitter van deze sessie, die gaat over onder andere positronemissietomografie (PET) en longitudinale tau PET resultaten uit een klinisch onderzoek (TAURIEL van Roche) met een anti-tau treatment.

Charlotte Teunissen: Fluid biomarkers of immune function in Alzheimer’s disease

Charlotte zit een sessie voor over vloeibare biomarkers (bloed, serum en hersenvocht) bij de ziekte van Alzheimer. Hierin wordt gesproken over immuun gerelateerde responses.

Lyduine Colij: Progressing the clinical and technical value of amyloid PET in dementia – the AMYPAD experience

Lyduine is voorzitter van een sessie over de progressie van klinische én technische waarde van amyloid PET bij dementie, onderdeel van de AMYPAD studie.

Betty Tijms: Promises and Pitfalls of tau-PET Based Braak Staging

Betty modereert een debat over onderszoekstechnieken tijdens Alzheimer’s Imaging Consortium meeting, welke zij deels zelf georganiseerd heeft. Twee experts in het veld gaan met elkaar in debat over verschillende technieken om de mate van tau pathologie te meten.