Neuroloog Floor Duits en promovendus Jochum van ’t Hooft van Alzheimercentrum Amsterdam bezochten de FTD-lotgenotendag met het verzoek om een update te geven over het congres ISFTD (International Society for Frontotemporal Dementias), dat afgelopen november plaatsvond in Parijs en Lille. Vol enthousiasme hadden zij een mooie presentatie in elkaar gezet over de hoogtepunten. Floor Duits vertelt over hun ervaring.
Fascinatie voor een ziekte: een paradox
Floor Duits
We begonnen de middag met een voorstelrondje. Natuurlijk was dit een ander soort voorstelrondje dan ‘Ik ben Pieter en ik ben basisschooldocent’. We werden er stil van. Heftige familieverhalen, verhalen over genetische vormen van FTD, en van mensen die wisten dat ze het verkeerde gen bij zich droegen maar vooralsnog gewoon gezond waren. Er bekroop me, zoals altijd wanneer deze twee werelden elkaar tegenkomen, een vreemd soort schaamte over mijn enthousiasme voor dit onderzoeksveld, en mijn fascinatie voor de ziekte. Toch zijn deze uiteindelijk goed, realiseer ik me ook. Zonder enthousiasme en ambitie geen wetenschappelijke doorbraken, en zonder wetenschappelijke doorbraken geen oplossing voor de ziekte.
Gelukkig waren de deelnemers aan deze dag uitermate geïnteresseerd in wat wij vertelden. Mensen herkenden de problemen die de wetenschap probeert op te lossen uit hun dagelijks leven, er waren veel vragen en mooie gesprekken. Zo was dit voor ons allemaal een leerzame middag. Niet in het minst voor ons als onderzoekers, om ons weer een keer goed te realiseren dat dit de mensen zijn waar we het voor doen!
De hoogtepunten van het congres
Hieronder een kleine greep uit de vele hoogtepunten van het ISFTD congres waar wij het tijdens de FTD-lotgenotendag over gehad hebben.
Jochum van ‘t Hooft
Richtlijnen voor rechts-temporale FTD
Al langer zien we als dokters op de polikliniek patiënten die op de hersenscan kenmerken hebben van FTD, met krimp van de hersenen van specifiek de rechter slaapkwab (oftewel ‘temporale kwab’). Zij lijken echter ook problemen te hebben die niet goed pasten binnen de richtlijnen voor de gedragsvariant – de meest voorkomende variant van FTD. Zo zijn ze vaker vergeetachtig, terwijl het gedrag minder uitgesproken veranderd was dan kenmerkend voor FTD. Op het congres was er veel aandacht voor deze nieuwe variant, waarbij nieuwe richtlijnen werden voorgesteld. Een nieuw onderzoek in internationaal samenwerkingsverband zal de komende jaren meer licht gaan werpen hierop, om zo betere handvatten te hebben in de spreekkamer en sneller een diagnose te kunnen stellen.
Waarom cryptic splicing belangrijk is
Deze – door de deelnemers van de FTD-lotgenotendag terecht zo genoemde – ietwat cryptische term is een ontdekking met belangrijke consequenties voor het onderzoek naar FTD. Vanuit het DNA worden alle eiwitten gemaakt die belangrijk zijn voor de processen in ons lichaam en in onze hersenen. Dit gebeurt via een tussenstap, het ‘RNA’. In DNA en RNA zitten stukjes die er, voordat er een eiwit van gemaakt kan worden, nog uit geknipt moeten worden. Dit proces heet ‘splicing’. TDP43 is een eiwit dat belangrijk is voor de splicing van een heleboel genen. Bij bepaalde vormen van FTD gaat er iets mis bij dit eiwit, waardoor het knippen van RNA niet goed meer gebeurt. Hierdoor worden die eiwitten dus niet meer normaal gemaakt. Uit onderzoek is nu gebleken dat de meeste eiwitten, waarbij TDP43 verantwoordelijk is voor het knippen, van heel ‘nieuwe’ genen gemaakt worden. Genen die pas laat in de evolutie van de mens zijn ontstaan. Dat betekent dat we dit proces niet zomaar in bijvoorbeeld een muis kunnen onderzoeken. Want de ziekte lijkt dan veel te weinig op hoe het in een mens gaat. Dit heeft dus belangrijke gevolgen voor het onderzoeken van FTD in het laboratorium.
Medicijnonderzoeken
De hoop van de patiënten is uiteraard met name gericht op de medicijnonderzoeken. Waar dat een paar jaar geleden bij FTD nog vrijwel niet gebeurde, zijn hier nu grote ontwikkelingen in. Uiteraard nog lang niet zo ver als de ontwikkelingen zijn op het gebied van een alzheimer-medicijn, maar wel stuk voor stuk heel vernieuwend binnen het dementie-onderzoek. De eerste Fase 3 studie is van start, een onderzoek in een grote groep patiënten om naar de werkzaamheid te kijken. Deze studie (INFRONT3) onderzoekt een medicijn dat de progranuline-concentratie in de hersenen verhoogt bij patiënten met specifieke FTD-genmutaties. Verder lopen er studies in kleinere groepjes patiënten die onderzoeken of gentherapie effectief is bij patiënten met een progranuline-mutatie. In die studies wordt een goed werkend progranuline-gen direct in het hersenvocht ingebracht. Heel veel spannende ontwikkelingen dus, met veelbelovende eerste resultaten. Hier gaan we de komende jaren zeker meer van horen.
Vol inspiratie verder
Na afloop van de FTD-lotgenotendag reed ik, vol indrukken maar tevreden, terug naar huis. Wat maken de families waarin iemand op jonge leeftijd dementie krijgt veel mee, daar kan je niet anders dan veel respect voor hebben. En wat zijn ze betrokken bij het wetenschappelijk onderzoek. Er is gelukkig steeds meer aandacht voor FTD en dementie op jonge leeftijd, en dat zal ongetwijfeld gaan leiden tot steeds snellere wetenschappelijke doorbraken.
Het FTD-congres is elke twee jaar, en zal in 2024 in ons eigen Amsterdam plaatsvinden. Hier zijn we uiteraard allemaal weer bij, en in de tussentijd gaan we vol inspiratie door op zoek naar oplossingen voor deze ziekte.
Meer lezen: