Wat kunt u doen om uw hersenen gezond te houden?
Er bestaat geen toverpil die het geheugen of de gezondheid van de hersenen verbetert. Maar we kunnen verbeteringen tot stand brengen door positieve stappen te nemen. Regelmatig lichaamsbeweging zoals een stevige wandeling of fysieke activiteiten zoals in de tuin werken, kunnen het brein voeden en de batterijen opladen. Medisch onderzoek toont aan dat hoe fitter je bent, hoe gezonder je brein wordt. En als je samen met een vriend traint, is dat nog beter. Sociaal actief blijven is ook goed voor je denkmachine. 3 x per week trainen als 65-plusser wordt in verband gebracht met een verlaagd risico op dementie.
Een andere manier om je geheugen op te krikken, en voor algehele breingezondheid, is je brein aan het werk te zetten met mentale stimulatie. Je hoeft echt geen kwantumfysica te studeren, alledaagse activiteiten zoals naar het werk gaan, kaartspelletjes spelen of muziek maken, zullen je brein alerter maken. Zorg alleen wel dat het een beetje uitdagend is. Je moet het niet op de automatische piloot kunnen doen, maar het moet wel leuk zijn. Tot slot: het wordt steeds duidelijker dat voedsel dat goed is voor je hart, ook goed is voor je bovenkamer, je kunt je brein dus versterken met eten!
Ga direct naar informatie over:
- Hoe werken uw hersenen?
- Oppeppers (praktische tips die kunnen bijdragen aan hersengezondheid)
5 tips voor gezonde hersenen:
Versterk je spieren: wetenschappers zijn erachter gekomen dat lichamelijk actief zijn, als medicijn werkt voor het brein. Wanneer u aan lichaamsbeweging gaat doen, wordt er bloed door uw lichaam gepompt, ook naar de hersenen. Uw hersen pikken alles mee dus profiteren ze van de extra zuurstof en voedingsstoffen om nieuwe neuronen en verbindingen aan te maken. Hiermee bouwt u voorraden op, reserves voor wanneer het wat minder gaat, zoals wanneer beschadiging optreedt.
Drie keer per week bewegen werd zorgde voor het enorme percentage van 38% minder risico op dementie in een periode van 6 jaar bij onderzoek onder 65-plussers. Uit een ander onderzoek bleek dat lichaamsbeweging bij oudere volwassenen met cognitieve beperkingen, het risico op dementie verlaagde met 28%, en Alzheimer met 45%. Als een klein pilletje dit zou kunnen bewerkstelligen, zou het als warme broodjes over de toonbank vliegen.
Wees u ervan bewust dat deze resultaten afkomstig zijn uit een klein aantal studies. Er is meer onderzoek nodig dus we kunnen niet met zekerheid zeggen of lichaamsbeweging iemand voor dementie kan behoeden, maar het lijkt zeer zinvol om deze benadering aan te houden tot we meer bewijs hebben.
Lichamelijk actief zijn: uw lichaam trainen betekent dat u een activiteit als hardlopen of gewichtheffen vooraf plant en herhaalt. U hoeft echter geen sportfanaat te zijn of flitsende sportkleding te kopen om bonuspunten voor uw hersenen te verzamelen. Activiteiten waarmee u uw lichaam in beweging zet, zoals lopen, tuinieren en huishoudelijk werk tellen allemaal mee wanneer het gaat om het oppeppen van de gezondheid van uw hersenen. Zo lang het gaat om aerobe lichaamsbeweging, dus matige lichamelijke inspanning door bijvoorbeeld zwemmen of lopen, in plaats van sprinten of zwaar tillen (anaeroob), zult u de vruchten daarvan plukken. Een proef van zes maanden wees uit dat een aeroob wandelprogramma van 45 minuten, drie keer per week, resulteerde in extra activiteit in de hersencellen die geassocieerd worden met aandacht. Een langere studie die gebruikmaakte van afbeeldingen in de hersenen om te kijken naar veranderingen in de hersenen door lichaamsbeweging, bevestigde dit positieve effect op de gezondheid.
Muizen en mensen: experimenten met menselijke hersenen vindt men niet chic, dus gebruiken wetenschappers doorgaans muizen en ratten. Toen wetenschappers muizen in een complexere leefruimte plaatsten, met meer bewegingsruimte, meer sociale interactie en meer fysieke activiteit, werden ze verrast. Er bleven meer neuronen in leven bij deze muizen, wat resulteerde in meer groei van de hersenen. Het verrassende was echter dat van alle factoren in deze proef, lichaamsbeweging het belangrijkst leek. Vrijwillig rondjes rennen op het rad leidde tot het overleven van evenveel neuronen als alle andere factoren van de verrijkte omgeving bij elkaar opgeteld. In een andere studie werden ratten van middelbare leeftijd geheugenkampioenen als ze een uur per dag gingen zwemmen. Studies bij mensen wijzen er ook op dat we onze hersenen verrijken als we hardlopen, zwemmen, dansen, enzovoort.
Laatbloeiers hebben er zeker baat bij: het lijkt erop dat het nooit te laat is om van de bank te komen en actie te ondernemen. Een onderzoek naar volwassenen tussen de 60 en 75 met een zittend bestaan, plaatste de ene helft van de onderzoeksgroep in een wandelprogramma en de andere helft in een rek- en strekprogramma. De wandelaars – die aerobe lichaamsbeweging beoefenden, in tegenstelling tot anaerobe lichaamsbeweging – vertoonden significante verbeteringen op het gebied van uitvoerende vaardigheden, zoals het werkgeheugen, planning en dagindeling, en sneller omschakelen bij uitvoerende taken. Er wordt gedacht dat de hersenen meer zuurstof opnemen gedurende lichaamsbeweging en dat dat de verbeteringen zou kunnen verklaren. Wetenschappers proberen nieuwe medicijnen te vinden om de groei van hersencellen te ondersteunen, maar naar verwachting zal dit alleen een aanvulling kunnen zijn en geen vervanging van activiteiten die we zelf kunnen ondernemen om onszelf te helpen, dus laten we uit onze stoel komen en actie ondernemen.
is beter dan genezen: Het is gebleken dat Alzheimer een moeilijk te genezen ziekte is. Wetenschappers hebben geprobeerd medicijnen te ontwikkelen om de aandoening te genezen, maar gezien de herhaaldelijk mislukte medicijnproeven lijkt het onwaarschijnlijk dat een remedie zal worden gevonden. Bovendien is het zo dat wanneer bij Alzheimer cognitieve schade zich eenmaal heeft vastgezet in de hersenen, er weinig gedaan kan worden om de klok terug te draaien bij de beschadigde hersencellen en verbindingen. Daarom moeten alle stappen die genomen kunnen worden om schade te voorkomen of uit te stellen, serieus bekeken worden. Lichaamsbeweging lijkt de kans op het ontwikkelen van deze ziekte te verminderen, je kunt er niet vroeg genoeg mee beginnen. Uit een studie kwam als resultaat dat minstens twee keer per week aan lichaamsbeweging doen in verband gebracht kon worden met een vermindering van het risico op dementie van 52% voor de leeftijdsgroep 65 tot 79 jaar.
Bijkomende voordelen: actief blijven kan goed zijn voor uw hersenen, maar het heeft ook andere, belangrijke voordelen. Wanneer u actief blijft kan dat u helpen om zelfstandig te blijven als u ouder wordt en het kan uw evenwicht versterken. Het kan ook bepaalde ziektes uitstellen of vertragen, terwijl uw humeur ervan opknapt en het helpt om depressies tegen te gaan. Fysiek actief zijn geeft u meer energie om de dingen te doen die u wilt doen – niet minder – en natuurlijk slaapt u er ook nog eens goed van. En slaap is iets waar uw hersenen wel bij varen.
Sociale dieren: voor veel mensen betekent interactie met andere mensen dat de hersenen een enorme oppepper krijgen. We zijn een zeer sociale soort, maar u hoeft geen sociaal dier te zijn om baat te hebben bij sociale interactie. Lid worden van een boekenclub, een buurtgroep, een zangkoor of sportteam zijn allemaal manieren om sociaal actiever te worden, als u dat lastig vindt. Of u kunt regelmatig een kopje koffie gaan drinken met een vriend(in). Het blijkt dat sociale interactie een krachtige voedingsstof is voor uw hersenen. Het zal de hersencellen stimuleren om nieuwe verbindingen aan te gaan en de reeds bestaande verbindingen versterken. In de geheugengebieden van uw hersenen ontstaan ook nieuwe cellen, iets wat u bijblijft. Waarom gaat u niet af en toe met vrienden naar een toneelstuk of naar de film?
Cijfers: meer sociale activiteiten kan op zichzelf al lonend zijn, maar het kan ook het risico op dementie verlagen. Deelname aan een heleboel verschillende activiteiten in uw vrije tijd werd in een studie geassocieerd met een vermindering van de kans op dementie met 38% bij 65-plussers. De activiteiten omvatten deelname aan clubs, omgaan met vrienden, kaarten en buurt- of vrijwilligerswerk. Mensen beseften waarschijnlijk niet dat ze, behalve dat ze plezier hadden, ook bijdroegen aan het hamsteren van een grotere voorraad gezonde hersencellen die tegen dementie kunnen beschermen.
Het allerbelangrijkste: slechts 10 minuten sociale interactie kunnen de prestaties van uw hersenen enorm verbeteren. En u bent misschien verrast te horen dat dit soort eenvoudige sociale interactie met andere mensen een positiever effect kan hebben dan de op grotere schaal toegepaste hersengymnastiek zoals schaken of ingewikkelde kruiswoordpuzzels oplossen. In Zweden interviewden wetenschappers 1000 mensen zonder cognitieve beperkingen over hun sociale netwerken. Drie jaar later kregen 176 van hen de diagnose dementie. Het opvallende resultaat was dat degenen die alleen woonden, geen relatie hadden en weinig sociale banden, 60% meer kans hadden op dementie. Ze liepen een veel groter risico dan degenen met nauwe sociale banden en degenen die getrouwd waren of met iemand samenwoonden. In verbinding blijven met anderen is een groot pluspunt als het op de gezondheid van hersenen aankomt.
Uw jongere zelf: mentale uitdaging is het geheim om jong van geest te blijven. Dit betekent dat u uw hersenen moet uitdagen, die mentale hordes moeten nemen waar u misschien voor terugschrikt. Als u bijvoorbeeld graag het eenvoudigste level van Sudoku doet, ga dan eens naar het moeilijkste level en laat uw hersenen een beetje zweten. Als u uw hersenen op deze manier uitdaagt, zal dat uw mentale scherpte ten goede komen en het zou sommige van de negatieve effecten op uw hersenen van het ouder worden kunnen afweren en er zo toe bijdragen dat uw hersenen fit blijven als u ouder wordt. Maar de sleutel tot elke uitdaging is zorgen dat het leuk en plezierig blijft, dus druk niet te hard op de pedaal zodat u gestreste raakt. Daar worden uw hersenen niet blij van.
Nieuwe dingen: blijf niet hangen in sleur door alsmaar dezelfde dingen te doen. Als u steeds de gemakkelijkste weg kiest, zullen uw hersen geen moeite doen hun krachten te sparen voor uitdagingen die in het verschiet liggen. Probeer iets nieuws te leren of neem een nieuwe hobby. U zou een nieuwe taal kunnen leren of computervaardigheden waarmee u indruk kunt maken op uw gezinsleden, of een nieuwe cursus kunnen doen. Bezoek nieuwe plaatsen, ga naar een museum waar u nooit eerder bent geweest of ontmoet nieuwe mensen. Alle nieuwe dingen die u leert, kunnen u helpen om hersenverbindingen te versterken en nieuwe netwerken aan te leggen in uw ‘hersengebouw’ om u van voorraden te voorzien. Dit verrijkt uw hersennetwerk en opent nieuwe wegen waar uw hersenen gebruik van kunnen maken als ze ooit blokkades of beschadigde delen moeten omzeilen.
Complexiteit is goed: mensen met een hogere opleiding, mentaal veeleisende beroepen of een vrijetijdsbesteding die stimulerend is voor de hersenen, lopen altijd minder risico om dementie te krijgen. En het is nooit te laat om op deze trein te springen. Toenemende complexe mentale activiteiten op latere leeftijd zijn in verband gebracht met een lager risico op dementie, afhankelijk van andere factoren als opleiding. Hoe meer activiteit hoe beter. Wetenschappers zeggen dat mentale activiteit waarschijnlijk bijdraagt aan hersenreserves die u voorraad groter maken zodat u, wanneer u te maken krijgt met een dreigende neurogeneratieve ziekte, nog even voort kunt. Deze back up zou het risico op dementie verlagen of het proces vertragen.
Stimuleren versus trainen: in de vergelijking van hersentrainingsspelletjes met alledaagse mentaal uitdagende activiteiten, komt er een duidelijke winnaar uit de bus. Er is weinig bewijs dat spelletjes en software het risico op dementie verlagen. Aan de andere kant, als u zich minstens tweemaal per week stort op mentaal uitdagende activiteiten in uw vrije tijd, kunt u de kans op dementie en Alzheimer verkleinen. Dit was de uitkomst van een 4-jarige studie waarbij 5000 mensen zonder dementie vanaf 65 jaar uit de Franse steden Dijon en Montpellier betrokken waren. Degenen die minstens twee keer per week een kruiswoordpuzzel maakten, kaartten, naar een vereniging gingen, de bioscoop of het theater bezochten of iets kunstzinnigs deden, 50% minder kans hadden dement te worden in de daaropvolgende 4 jaar dan degenen die dat een keer per week of minder deden. U kunt hier over dit onderzoek lezen. En er is nog meer bewijs. Wetenschappers hebben gemeld dat complexe mentale oefeningen doe leidt tot minder krimp en zelfs uitbreiding van de hippocampus, het zeepaardvormige gebied van het brein dat het hoofdkantoor is van het geheugen. Hier staat een voorbeeld van een dergelijk onderzoek. Alles wat leidt tot minder krimp van het brein op plekken waar je herinneringen bewaart, is een positieve invloed.
Ontspan en ga er op uit: mensen die ontspannen en extravert zijn, hebben een kleinere kans op dementie volgens een studie in Zweden uit 2009. Voor het onderzoek aan de Karolinksa Institute in Stockholm werd naar meer dan 500 mensen gekeken die aan het begin van het onderzoek 78 jaar of ouder waren en niet dement.
De wetenschappers vroegen de deelnemers naar hun leefstijl en persoonlijkheidskenmerken en volgden de groep vervolgens 6 jaar. In die tijd ontwikkelden 144 mensen dementie en door de uitkomsten te vergelijken met de vragenlijsten, zagen de wetenschappers dat ontspanning en sociaal actief zijn, beide in verband werden gebracht met een verminderd risico op het ontwikkelen van dementie. U kunt hier meer lezen over dit onderzoek.
Houd stress in de hand: als u stress onder controle leert houden, is dat goed zijn voor uw fysieke gezondheid maar ook voor de fitheid van uw hersenen en algeheel herinneringsvermogen. Denk er wel aan dat een bepaalde hoeveelheid stress een normaal onderdeel is van het dagelijks leven en in kleine doseringen kan stress zelfs goed voor u zijn omdat het ons motiveert beter ons best te doen. Gelukkig zijn er manieren om beter om te gaan met grote stressfactoren.
Lichaamsbeweging kan de rimpels van stress gladstrijken doordat het endorfine vrijmaakt, lichaamseigen natuurlijke geluksstoffen. Het is ook een verfrissende manier om door stress opgekropte energie vrij te laten komen. Onze geest wordt vaak belaagd door zorgen en dan vinden we het moeilijk ons te focussen op waar we mee bezig zijn. Door te focussen op het heden, ons te concentreren op wat er gebeurt in het hier en nu, zoals het voelen van u voetzolen als uw loopt of te focussen op in- en uitademen, kunt u dichterbij het huidige moment komen waardoor uw geest niet afdwaalt.
We kunnen allemaal wel eens last hebben van veel stress. Het begint misschien geleidelijk en wordt dan steeds meer en gaat steeds zwaarder op u drukken. Een van de beste manieren om stress te verminderen is om over uw gevoelens te praten. Praat met iemand waarbij u zich op uw gemak voelt, een vriend(in) of een familielid, of bel een van de hulplijnen waar vrijwilligers zitten die getraind zijn om naar u te luisteren. Door over onze gevoelens te praten, kunnen we onze zorgen hanteerbaar maken. Het kan onze gevoelens in perspectief plaatsen, ons een gevoel van opluchting geven en ons kracht geven en enige afstand van de bron van de zorgen.
Denk jong: de gezegdes ‘je bent zo jong als je je voelt’ en ‘leeftijd is maar een getal’ kunnen prima spreuken zijn voor op de ijskast. Want onderzoek wijst uit dat jong van geest blijven een sleutel kan zijn tot gezond ouder worden.
Aan Harvard University is dit merkwaardige mind-over-matter-fenomeen onderzocht en de resultaten gaven nieuwe inzichten. Wanneer oudere mannen in een tehuis gingen wonen dat ingericht was met voorwerpen uit eerdere decennia, ging hun gezondheid vooruit. Vrouwen die geloofden dat het knippen en kleuren van hun haar hen jonger zou doen lijken, leken daadwerkelijk jonger na hun bezoek aan de kapper. Dus geloof in de kracht van jong denken en dan zou uw lichaam u best eens kunnen volgen.
Laat stereotypen los: gaat u ervan uit dat u vergeetachtiger wordt met de jaren? Dan zou het de moeite waard kunnen zijn uw aannames hierover te veranderen. Wetenschappers hebben ontdekt dat mensen die geloven in het stereotype dat oudere mensen een minder goed geheugen hebben, slechter scoren op het gebied van geheugentaken. Ga er dus niet klakkeloos vanuit dat uw geheugen achteruitgaat naarmate u ouder wordt. Want als u dat wel doet, zou uw lichaam u weleens kunnen volgen.
Maak uzelf aan het lachen: het wordt vaak gezegd dat lachen het beste medicijn is en daar zit een element van waarheid in. Lachen kan een onmiddellijke en aanstekelijke oppepper zijn voor de stemming, of het nu giechelen is of een ongecontroleerde schaterlach. Goed lang lachen is op zich al lichaamsbeweging.
Lachen kan ook een medicijn voor de hersenen zijn. Uit recent onderzoek in Japan is gebleken dat wanneer oudere mensen met lichte cognitieve beperkingen 10 weken lang eens per week een comedy op tv bekeken, en daarnaast ook wat schilderden, hun cognitieve vermogens verbeterden.
Dus geef uzelf de kans om te lachen, kijk een grappige film, spreek af met een vriend(in) die grappige verhalen vertelt, alles waar u maar van gaat grinniken. U voelt u meteen beter en u zou uw hersenen er ook een plezier mee doen.
De juiste keuzes voor uw hersenen. We hoeven niet stil te blijven zitten en hopen dat onze hersenen gezond blijven. Er zijn levenskeuzes die we kunnen maken die ons helpen onze hersenen sterker te maken en energiek te blijven.
Wees aardig voor uw hersenen: de regel van onvermijdelijk geheugenverlies naarmate we ouder worden, moet worden herschreven. Dit slaat terug op een tijd toen Alzheimer niet gediagnosticeerd kon worden bij patiënten, dus ging men ervan uit dat de aandoening een normaal onderdeel was van het ouder worden. Tegenwoordig weten we dat het volwassen brein niet zo achteruit hoeft te gaan. We weten ook dat keuzes in leefstijl een grote rol spelen in de gezondheid van de hersenen.
Wetenschappers hebben handelingen op een rijtje gezet waardoor onze hersenen te kampen kunnen krijgen met geheugenverlies of algehele cognitieve achteruitgang. Te veel alcohol drinken, bingedrinken, roken en een hersenschudding tellen allemaal als risicofactoren. Maar het gaat niet alleen om het vermijden van zulke hersenvijanden, u kunt op een plezierige manier stappen ondernemen om uw hersenen te versterken. Ga erop uit en kom vaker onder de mensen, test uw hersenen door uzelf mentaal uit te dagen, ga op zoek naar nieuwe ervaringen en plekken of wordt lichamelijk actiever. Zelfs een klein beetje meer kan zijn vruchten afwerpen en uw hersenen stimuleren om meer cellen en verbindingen aan te maken. En een gezond voedingspatroon is een andere, prettige manier om uw hersenvoorraden op peil te houden.
Winkelen voor uw hersenen: de hersenen hebben baat bij een gezond hart. Sterker, het neurocardiovasculair functioneren staat in verband met het risico op cognitieve beperking en overgang tot dementie. Net als het hart, hebben de hersenen baat bij een dieet dat arm is aan verzadigde vetten en rijk aan felgekleurd fruit en groene groenten. Met het eten van meer vette vis worden onze hersenen doorgesmeerd, vette vis is rijk aan een type vet dat omega-3 heet en ontstekingen van de hersencellen lijkt af te remmen terwijl het de aanmaak van nieuwe cellen stimuleert. Onderzoeken hebben een verminderd risico op dementie aangetoond bij mensen die drie keer per week of vaker vis aten, vergeleken met mensen die geen vis aten. U kunt hier over zo’n onderzoek lezen. Opmerkelijk is dat een bepaald type omega-3 meer dan de helft van alle vetzuren in de membranen van hersencellen aanmaakt.
In plaats van lukraak boodschappen te gaan doen voor gezonde hersenen en al die producten in uw mandje te doen, is het beter om het grotere plaatje te bekijken en uw hersenen in conditie te houden door een mediterraan dieet te volgen. Onderzoeken hebben uitgewezen dat dit uw kansen op cognitieve achteruitgang of het krijgen van Alzheimer verminderen. Ook is het zo dat op een schaal van 0 tot 9, afhankelijk van hoe strikt u zich aan het med-dieet houdt, Alzheimer-patiënten 24% minder kans hadden om binnen vier jaar te overlijden, dus het lijkt een kwestie van hoe meer hoe beter. Het mediterrane dieet omvat veel fruit, groenten, bonen en peulvruchten en complexe koolhydraten, met matige hoeveelheden vis. Het betekent ook dat olijfolie de voornaamste bron van vet is, en een klein glaasje rode wijn bij de maaltijd hoort er ook bij.
Uw hersenen vinden niets fijner dan grote hoeveelheden zuurstof inademen als u traint, maar om de voordelen van al dat bewegen optimaal te benutten, hebt u een goede voorraad ijzer in uw aderen nodig. Dit betekent dat u veel groene bladgroenten als spinazie moet eten, verrijkte ontbijtgranen, gedroogd fruit en peulvruchten zoals gebakken bonen.
Bedenk dat er geen studies zijn die een afzonderlijk voedselproduct uitlichten, ofwel hét middel voor gezonde hersenen. Het is beter om uit te gaan van een mix van voedseltypen.
Verschillende onderdelen van uw hersenen werken samen om herinneringen te registreren en op te bouwen. U kunt dit netwerk van herinneringen een handje helpen met eenvoudige trucjes en een gezonde leefstijl.
Slaap is een elixer voor uw geest: zo nu en dan hebben we allemaal wel eens een nachtje overgeslagen met als effect dat we ons de volgende dag duf voelden. We voelden ons fysiek slecht, maar onze hersenen waren al helemaal niet blij. Zonder voldoende slaap, kunnen we misschien traag reageren op nieuwe situaties, of er niet genoeg aandacht aan besteden, bijvoorbeeld tijdens het autorijden.
De hersenen van mensen hebben een rustige slaap nodig om soepel te blijven functioneren en slaap kan zelfs uw vermogen om dingen te onthouden verbeteren. Dit is omdat een gezonde slaap uw hersenen in staat stelt alle informatie te verwerken die ze gedurende de dag hebben opgedaan.
Onze hersenen stoppen niet met functioneren als we slapen. In plaats daarvan worden herinneringen gesorteerd en klaargestoomd voor de hersencircuits. Het advies voor gezonde hersenen en goed slapen is helder. Probeer uzelf voor te bereiden op het slapengaan door eerst mentaal te ontspannen, vermijd beeldschermen van computer of mobiele telefoons omdat het blauwe licht de hersenen eerder wakker maakt dan slaperig. Eet liever ‘s avonds een lichte maaltijd dan dat u laat op de avond nog zwaar tafelt, en probeer koffie, thee en andere cafeïnehoudende dranken te mijden.
De verstrooidheid en gedesoriënteerdheid die slaapgebrek teweeg kan brengen, zijn allemaal indicaties dat onze hersenen niet blij zijn met hun dagelijkse stukje rust. Wetenschappers zeggen dat slaap nieuwe herinneringen lijkt te beschermen tegen verstoring door ervaringen die er tussendoor komen tijdens ons dagelijks leven. Tijdens onze slaap bouwen onze hersenen herinneringen op afhankelijk van hoe belangrijk die zijn en de verwachting van de leerling aan de herinnering. Onderzoek heeft uitgewezen dat slaap het vormen van herinneringen het meest helpt als u weet dat u de informatie later nodig zult hebben. Het lijkt erop dat we briefjes plakken – ‘niet vergeten!’- op onze belangrijkste herinneringen, en dat onze hersenen die lezen wanneer we slapen.
Slaap maakt een afdruk van uw herinneringen, als een patroon in nat cement, wat het moeilijker maakt om ze te wissen. Voor een onderzoek in Duitsland vroegen wetenschappers aan mensen om zich ansichtkaarten voor de geest te halen. De helft ging daarna slapen. De twee groepen werden daarna onderbroken in deze herinneringen door ze te vragen naar een andere kaarten. Degenen die geslapen hadden, onthielden de eerste herinneringen veel beter.
Hoewel er veel onderzoek is gedaan naar slaap, blijft het voor wetenschappers een van de grote mysteries. Wat ze wel weten is dat u slaapt om u zich dingen te herinneren en dat onze hersenen wel varen bij deze pauze. Alsof dat niet genoeg is, is er ook steeds meer bewijs dat slaapgebrek het risico op allerlei gezondheidsproblemen verhoogt, waaronder diabetes, hart- en vaatziekten en hartaanvallen, beroertes, depressie, hoge bloeddruk, zwaarlijvigheid en infecties.
De keuze is aan u: onze hersenen krijgen het zwaar te verduren of ze worden verwend door de keuzes die we dagelijks maken. Het goede, waar onze hersenen van houden, omvat lichaamsbeweging, een goede nachtrust, een gezond dieet en nieuwe ervaringen. Het slechte is slaapgebrek, niet goed omgaan met stress, niet onder de mensen komen en onszelf niet uitdagen met nieuwe informatie en activiteiten. Veel van dit gedrag hangt af van de beslissingen die we nemen. We kunnen wel met weemoed terugblikken op onze jongere, wildere jaren toen alles nog nieuw was. We kunnen denken dat we al zo veel van het leven geproefd hebben en dat we tevreden zijn met ons lot, maar gooi dat soort gedachten uit het raam; een gebrek aan nieuwe ervaringen is slecht voor de gezondheid van uw hersenen.
Onze rollen en verantwoordelijkheden veranderen als we ouder worden en kunnen ons denken beïnvloeden, maar we moeten ons hoeden tegen de stereotypen van het ouder worden zodat we ons niet anders gaan gedragen en enthousiast blijven over nieuwe dingen. Negatieve gedachten over het ouder worden, zijn diepgeworteld in onze samenleving, maar die moeten we bestrijden. Jong denken kan helpen bij het voorkomen van schadelijke, verouderde stereotypen. Stop met denken dat u oud bent en u zich daardoor oud gedraagt. Zulke ideeën hebben directe negatieve gevolgen voor uw brein. Daag uzelf uit en stimuleer uzelf elke dag en u zult zich jonger voelen, zich jonger gedragen en uw brein jonger houden. Ga dansen of ga bij een club om nieuwe mensen te leren kennen of lees stukken in de krant die u normaal zou overslaan. Meer nieuwe herinneringen zullen de circuits in uw brein goeddoen en ze gezonder maken.
Wanneer moet ik me zorgen moeten maken over mijn geheugen?
Het is goed om u bewust te zijn van de kenmerken van dementie en Alzheimer, voor het geval u zich zorgen maakt over een vriend, familielid of uzelf. Dementie is echter geen normaal onderdeel van ouder worden dus u maakt zich misschien zorgen om niets. Lees verder om meer te weten te komen.
U staat op het parkeerterrein en kijkt om u heen: dit hebben we allemaal weleens gehad. Grote kans dat u om te beginnen niet genoeg aandacht schonk aan waar u uw auto parkeerde. Echter, naarmate we ouder worden, zijn we meer geneigd zulke hiaten negatief te interpreteren. Veel oudere volwassenen zijn misschien bang dat hun geheugen achteruit gaat, maar het idee dat we seniel worden als we ouder worden, blijkt niet te kloppen. Onze hersenen mogen hier en daar een steekje laten vallen als we ouder worden, of ze worden langzamer, maar we zijn vaak in staat de gaten die vallen te compenseren.
Een woord dat vaak valt is dementie, maar dit is geen ziekte of stadium dat we moeten passeren als we ouder worden. Het is een vat vol symptomen, inclusief verstoringen van het geheugen, denkvermogen en beoordelingsvermogen, die gewoonlijk erger worden naarmate de tijd verstrijkt. Alzheimer is een van de oorzaken van dementie. Naarmate we ouder worden, neemt onze kans op dementie toe, maar uiteindelijk krijgt slechts 5% van de mensen van 65 en ouder ermee te maken.
Geheugenverlies is een veelvoorkomend kenmerk van Alzheimer, maar het is belangrijk om het te onderscheiden van de doorsnee veranderingen die plaatsvinden als we ouder worden. Het verlies van herinneringen aan recente gebeurtenissen of ervaringen is een aanwijzing voor Alzheimer, een andere aanwijzing is het steeds opnieuw vragen naar dezelfde zaken of belangrijke data of gebeurtenissen vergeten. Een typische fenomeen bij bejaarden is het vergeten van namen of afspraken, maar ze later toch weer herinneren. Dit is niet iets om u zorgen over te maken. Op dezelfde manier kan een gezonde oudere man misschien vergeten waar hij zijn sleutels heeft gelegd. Zijn vriend met vergaande Alzheimer kan ze echter in zijn handen hebben en zich afvragen waar ze voor bedoeld zijn.
Mensen met Alzheimer vinden het soms moeilijk een werkschema te volgen of met cijfers te werken, dus kan het huishoudboekje een probleem worden. Dit is iets heel anders dan een vergissing bij het optellen van cijfers, wat ons vaker kan overkomen als we ouder worden. Mensen met Alzheimer zullen misschien ook merken dat ze problemen krijgen bij het uitvoeren van dagelijkse bezigheden en ze krijgen misschien moeite met het onthouden van de spelregels van hun favoriete spelletje of raken in de war wanneer ze naar een bekende plek rijden. Ze raken ook hun notie van tijd kwijt, en van datums en maanden. Als u denkt dat u of een naaste tekenen van Alzheimer vertoont, is het belangrijk naar de huisarts te gaan. Het nieuws hoeft niet zo slecht te zijn aangezien er allerlei redenen kunnen zijn waarom mensen tijdelijk geheugenverlies hebben.
Ik heb moeite met dingen onthouden, betekent dit dat ik dement wordt?
Hoewel het belangrijk is te weten wanneer u uw dokter moet zien als er zorgen zijn om het geheugen, is het net zo belangrijk te weten dat iemands naam vergeten of waar u uw bril hebt gelaten, niet noodzakelijkerwijs betekent dat u aan het dementeren bent.
Achteruitgang is niet onvermijdelijk
Naarmate we ouder worden, is het gewoon dat we een beetje vergeetachtig worden en wat langzamer van begrip, maar een ernstiger verval van cognitieve functies hoort niet automatisch bij ouder worden. De wetenschap kijkt nu naar mensen die gezond ouder worden, om meer te weten te komen over de formule voor welzijn in latere jaren.
De positieve kanten van ouder worden
Ouder worden heeft zo zijn voordelen. Met de jaren groeit onze vocabulaire, we ontwikkelen een positievere kijk op de dingen en we kunnen beter omgaan met moeilijke situaties.
Net als de rest van uw lichaam, veranderen uw hersenen met de jaren. In fysiek opzicht worden sommige delen wat kleiner, bepaalde delen functioneren misschien minder goed, u wordt misschien wat vergeetachtiger en misschien wat minder snel bij het uitrekenen van de rekening in het restaurant of het oplossen van complexe problemen.
Maar een ernstige achteruitgang van de gezondheid van uw hersenen is niet altijd vaste prik bij het ouder worden. En net als het uiterlijk en de gezondheid van iedereen op verschillende manieren verandert, is de manier waarop uw cognitieve functies veranderen ook een individuele aangelegenheid.
Natuurlijk kunnen genetica hier een rol spelen, sommige mensen hebben genen die ze beschermen tegen cognitieve achteruitgang, anderen zijn door hun genen juist gevoeliger voor achteruitgang. Maar genen zijn niet het hele verhaal. De omgeving waarin uw hersenen leven, wat u eet, wat u aan lichaamsbeweging doet, uw levenshouding en uw intellectuele verrijking, zijn allemaal van invloed op de gezondheid van uw hersenen als u ouder wordt.
En er zijn genoeg voorbeelden van mensen die 80 of 90 jaar oud zijn geworden of zelfs nog ouder en die nog steeds helder konden denken, creatief bezig waren en het volop van het leven genoten.
Achteruitgang is niet onvermijdelijk
Kent u iemand die 80 of 90 jaar oud is gewonden (of die misschien nog steeds leeft) en die elke discussie met gemak won? Misschien een kennis of een vriend(in), of een beroemdheid die schittert in tv-interviews of een kunstenaar die op zijn/haar oude dag een nieuwe bron van creativiteit aanboort.
Pablo Picasso (1881-1973) was een van de invloedrijkste kunstenaars van de 20ste eeuw. Hij was een prominente figuur van het Kubisme en hij verkende vele stijlen en benaderingen gedurende zijn lange artistieke carrière. Tot het einde van zijn leven was hij creatief en maakte opvallende kleurrijke en vernieuwende werken.
Na Picasso’s overlijden op 91-jarige leeftijd, schreef Paul McCartney een liedje over hem. McCartney, die toen ergens in de dertig was, werd uitgedaagd door acteur Dustin Hoffman om ter plekke een liedje te schrijven gebaseerd op de laatste woorden van Picasso: ‘Drink op mij, drink op mijn gezondheid, je weet dat ik dat zelf niet meer kan doen.’ McCartney gaf meteen gehoor aan dit verzoek en het liedje verscheen op een album van zijn groep Wings.
McCartney zelf is toen hij ouder werd, altijd blijven doorgaan met optreden en muziekmaken. Nu is hij in de 70 en toert en componeert nog steeds en brengt nieuw materiaal uit. Daarnaast zet hij zich in voor dierenrechten en humanitaire zaken.
Is het ooit te laat om mijn jeugddromen te vervullen?
Wanneer u ouder wordt, kunnen uw wijsheid en ervaring u helpen uw dromen te vervullen, laat die dromen dus niet los!
Niet alleen kunstenaars en componisten houden hun geest scherp tot op hoge leeftijd, andere beroemde voorbeelden zijn Nelson Mandela, koningin Elizabeth II, Sir Peter Ustinov en Sir David Attenborough.
En een van de oudste mensen die ooit heeft bestaan – de Française Jeanne Calmant die 122 jaar oud werd – had decennia na de ‘normale’ levensverwachting nog steeds een scherpe geest. Haar gehoor en gezichtsvermogen waren misschien achteruitgegaan, maar ze bleef geestige opmerkingen maken tegen bezoekers en verslaggevers. Klik hier voor een filmpje over haar waarin ze, 119 jaar oud, vertelt over haar ontmoeting met de kunstenaar Vincent van Gogh.
Een van de uitdagingen van het bestuderen van ouder worden bij mensen is genoeg studieobjecten te vinden die lang genoeg op dezelfde plek leven. Dat is waarschijnlijk de reden waarom wetenschappers die zich bezighouden met veroudering, vrolijk worden van plaatsen als Okinawa of Sardinië omdat de mensen die daar leven, heel lang leven. Elk eiland heeft veel honderdjarigen of mensen die nog ouder zijn.
Okinawa is een eiland voor de kust van Japan waar het niet ongebruikelijk is om 80, 90 of zelfs ouder dan 100 jaar oud te worden. Veel ouderen op Okinawa leiden een actief en zelfstandig leven en ze hebben doorgaans een lager risico op dementie dan hun leeftijdgenoten in Europa.
Wat is hun geheim? Daar proberen wetenschappers achter te komen. Ze doen onderzoek naar deze ‘oudste ouderen’. Voor sommige onderzoeken moet je ouder dan 100 jaar zijn om te kunnen deelnemen en het lijkt erop dat leefstijl en levenshouding belangrijke factoren zijn. Het traditionele dieet op Okinawa bevat veel groenten en er heerst een cultuur van lichamelijk, sociaal en mentaal fit blijven op latere leeftijd.
Op Sardinië wonen meer honderdjarigen dan gemiddeld en wederom lijken dieet, lichaamsbeweging en een cultureel bepaalde levenshouding van belang.
Neuroplasticiteit
Onze hersenen vertellen ons niet wat we moeten doen en bepalen onze handelingen niet. Het is eerder zo dat wij onze hersenen kunnen vormgeven door de handelingen die we besluiten te verrichten en zelfs door de manier waarop we nadenken en het leven benaderen.
Net als het trainen van uw spieren helpt om die te groter te laten worden en beter te laten functioneren, kan het trainen van uw hersenen nieuwe neuronen doen aanmaken.
Wetenschappers beschouwden de hersenen ooit als een zeker en vaststaand gegeven. Ze bloeiden door de kinderjaren heen tot een vastomlijnde denkmachine in de volwassenheid. Maar we weten nu dat de hersenen ons hele leven in verandering blijven en dat we nieuwe neuronen (hersencellen) en netwerken kunnen aanmaken. Hoe meer u uw hersenen stimuleert met nieuwe ervaringen, of inderdaad training, hoe meer uw hersencellen verbindingen creëren. En niet een klein beetje, bepaalde delen van de hersenen kunnen in omvang toenemen als we nieuwe vaardigheden leren. Dit idee van het veranderbare, ‘plastische’ brein wordt neuroplasticiteit genoemd en het heeft een revolutie teweeg gebracht in de manier waarop we denken over onze hersenen. We hebben het allemaal zelf in de hand om onze hersenen te stimuleren en ze fitter en gezonder te maken.
Wetenschappers zien zelfs aanwijzingen dat oudere volwassenen zichzelf kunnen beschermen tegen het verval dat we met de jaren zien en zelfs tegen ziektes als Alzheimer door zichzelf uit te dagen met nieuwe activiteiten als lezen, puzzels oplossen, een nieuwe taal leren of leren pianospelen. Het zou kunnen dat door het aanmoedigen van veranderingen in de hersenen, u uw eigen hersenen fitter maakt, flexibeler en beter bestand tegen de ups en downs van het leven en daardoor dus een gezonder brein.
Het idee dat wij volwassenen onze hersenen kunnen vormgeven, is relatief nieuw. Wetenschappers dachten jarenlang dat onze hersenen zoiets waren als een kostbare porseleinen vaas. Mooi vormgegeven, kwetsbaar als er verkeerd mee werd omgegaan, en onmogelijk om weer in elkaar te zetten. Deze misvatting is van tafel geveegd door het beeld van een plastisch brein dat ons veel meer hoop geeft. Deze neuroplasticiteit wordt omschreven als het vermogen van onze hersenen om fysieke structuren te veranderen, beschadigde delen te repareren, nieuwe neuronen aan te maken en oude te verwijderen. Het kan ook taken delegeren naar andere delen van de hersenen als een bepaald deel onder druk staat, een proces dat compensatie heet. Daardoor kunnen we hersenpatronen ontrafelen en nieuw weefsel aanmaken dat ons in staat stelt dingen te herinneren, te voelen, te denken, ons dingen voor te stellen en te dromen.
Wat dit voor ieder van ons betekent is dat denken een vorm van medicatie kan zijn: het kan onze biologie veranderen. Als u zich bijvoorbeeld te veel zorgen maakt, zult u bepaalde paden in uw hersenen uit gewoonte activeren en daarmee dit ongezonde weefsel van zorgen versterken.
Wanneer u uw manier van denken verandert, kunt u deze gewoonte ontrafelen. Bovendien kunt u uw verbeelding gebruiken om uw hersenen voor de gek te houden. Nieuw tovenarij op het gebied van hersenscans heeft aangetoond dat bewuste waarneming dezelfde hersengebieden activeert als de verbeelding. Dus verbeelding kan een krachtig tegengif zijn tegen de harde werkelijkheid. U kunt zelf de langetermijngevolgen van pijnlijke herinneringen tenietdoen door het verleden opnieuw in te richten in uw hoofd.
U kunt inderdaad visualisaties gebruiken om uw hersenen te trainen gelukkig te worden. Dit is mogelijk omdat uw hersenen doorgaans moeite hebben opgeslagen herinneringen te onderscheiden van eigen fantasieën. Als u uw hoofd van binnen overschildert met serene landschappen waar u rustig en tevreden bent en maar lang en intens genoeg naar deze prachtige zomerscenes kijkt, zullen uw hersenen denken dat deze plaatjes echte herinneringen zijn en zullen ze er geluk mee associëren.
Geestverruimende middelen zijn dus niet nodig. U kunt een virtuele gelukspil innemen door actief productieve, gelukkige gedachten te denken. Dit is niet zo eenvoudig als het nemen van een blauw pilletje. Het vereist focus, aandacht, toewijding, actie en uithoudingsvermogen, maar u kunt uw hersenen en geest herscheppen om meer geluk te creëren en ervaren. En dat is een veel gezonder oord om te verblijven.
Visuele hulpmiddelen zijn er in allerlei soorten en maten. Velen van ons dragen dagelijks een bril, anderen hebben een geleidehond nodig. Maar wat als u zou kunnen zien met uw tong? Het klinkt als science fiction, maar met een apparaat uit de VS dat BrainPort heet, kunt u dat doen.
Wat onze ogen waarnemen wordt doorgestuurd door ongeveer twee miljoen zenuwcellen naar een depot aan de achterkant van ons hoofd, de zogeheten visuele cortex van de hersenen waar deze boodschappen gedecodeerd worden en tot zicht worden getransformeerd. De BrainPort werkt met behulp van een kleine camera op een zonnebril die de blinde persoon draagt om visuele informatie te verzamelen. Vervolgens wordt de informatie naar een computer gestuurd en dan naar iets wat lijkt op een elektronische lolly. De persoon doet deze lolly in zijn/haar mond en laat deze op zijn tong rusten. De lolly ontvang elektronische pulsaties van de camera en deze voelen als knappende champagnebubbels op de tong. Maar deze pulsaties worden door de zenuwen van de tong opgepikt en naar de hersenen gestuurd om te decoderen.
Hier functioneert het plastische brein zelfstandig. Opmerkelijk genoeg kunnen de hersenen zichzelf aanleren om deze boodschappen te decoderen zodat de persoon ze kan zien. Onderzoeker William Seiple van een organisatie die Lighthouse International heet, heeft het apparaat getest en heeft met blinde mensen gewerkt. Nihal is een daarvan, een 26-jarige fanatieke hardloopster en zwemster die haar zicht op 7-jarige leeftijd verloor door een glaucoom. Ze herkende de vormen de eerste dag dat ze de lolly probeerde, maar na oefening kon ze geblinddoekt, 10 cm grote letters lezen.
Dit zou niet mogelijk zijn zonder het opmerkelijke vermogen van onze hersenen om ons hele leven lang flexibel te blijven. Wanneer we in aanraking komen met nieuwe informatie, vervormen de hersenen zich zo dat de informatie erbij past. In een artikel dat deze nieuwe technologie beschrijft in het tijdschrift Scientific American, geven wetenschappers blijk van hun verwondering over wat dit apparaat allemaal kan. ‘Een man begon te huilen toen hij voor het eerst een letter zag’ vertelde Seiple. De technologie is ongelofelijk, maar dat is het vermogen van onze hersenen om te veranderen ook. Hier kunnen we allemaal ons voordeel mee doen. Daag uw hersenen dagelijks uit door net buiten uw comfortzone te stappen, uw hersenen zullen zich dan versterken door het aangaan van die uitdagingen. Probeer het maar eens.
De oude theorie van de onveranderlijke hersenen dicteerde dat mensen met aangeboren beperkingen van de hersenen of geestelijke vermogens, of mensen die op latere leeftijd gewond raakten of een beroerte kregen, de rest van hun leven beperkt of beschadigd zouden blijven. Dit was gebaseerd op het idee dat het brein een prachtige machine was, maar wel met specifieke delen voor specifieke functies die wel kapot konden gaan, maar niet gerepareerd konden worden. Stelt u zich die complexe machine in uw hoofd eens voor en verscheur dat plaatje vervolgens. De hersenen zijn geen machine. De hersenen leven, net als een prachtige oude eik, kunnen hun hele leven lang door blijven gaan met nieuwe takken en wortels aanmaken.
Bestrijd de krimp van uw hersenen! Door uw hersenen op nieuwe manieren uit te dagen, houdt u de grijze materie in goede conditie.
En het kan zichzelf veranderen. In zijn boek ‘Het brein dat zichzelf veranderde’, beschrijft wetenschapper Norman Doidge het opmerkelijke verhaal van Barbara Cohen die last had van een verwarrende mix van leerproblemen maar tegelijkertijd briljant was op andere vlakken. Ze had moeite met symbolen en met de manier waarop ze met elkaar in verband staan. Ze kon bijvoorbeeld niet achterhalen welke tijd een klok met wijzers aangaf. Toen ze 28 was, ze werkte als student met ontwikkelingsproblemen, las ze over een ontdekking in Californië. Er waren daar ratten die in een stimulerende omgeving leefden en hun hersenen waren groter en hadden een betere bloedtoevoer dan de andere ratten. Voor Barbara was dit een eureka-moment. Mentale stimulatie kon de hersenen veranderen. Ze begon te proberen de tijd te lezen van honderden ansichtkaarten met klokken, en controleerde vervolgens het juiste antwoord achterop de kaart. Door zich te concentreren op de zwakste vaardigheid van haar hersenen, het in verband met elkaar brengen van symbolen, begon ze eindelijk antwoorden goed te krijgen. Na weken van hard oefenen, kon ze klokkijken.
Opgetogen over haar succes, begon ze oefeningen te ontwikkelen voor andere handicaps. Zoals een verzwakte spier, begonnen delen van haar hersenen soepeler te worden en werden nieuwe verbindingen aangemaakt. Ze begreep eindelijk wat mensen in het echt zeiden. Later opende ze de Arrowsmith School in Toronto, Canada, en begon ze hersenoefeningen te ontwikkelen voor kinderen met leerproblemen. Hier begonnen kinderen hun hersenen op te rekken en uit te dagen. Het bestuderen van het Perzische schrift bood bijvoorbeeld een training voor het visuele geheugen en verbeterde het vermogen om vormen te herkennen.
In het laboratorium deden wetenschappers de ontdekking dat mentale training van in verrijkte omgevingen leven, het gewicht van de cerebrale cortex bij ratten met 5% doet toenemen en de gebieden die door de training direct werden verbogen, met 9%. Uit getrainde of gestimuleerde neuronen (hersencellen) ontkiemen 25% meer vertakkingen en de omvang, het aantal verbindingen en de bloedtoevoer naar deze neuronen nemen toe. En deze veranderingen kunnen zich op latere leeftijd voordoen. De hersenen zijn dus geen ingewikkelde machine of een vaststaande ‘identiteit’, maar een flexibel, levende vriend die u kan buigen en vormen naar uw behoeften. Net als de vrouw die uitvond hoe ze nieuwe hersenen voor zichzelf kon bouwen.
Naarmate we ouder worden kunnen we een beetje vastroesten. Het leven kan gemakkelijker worden omdat we een groot deel van de dag op de automatische piloot doorbrengen, terugvallend op vaardigheden en deskundigheid die we eerder in ons leven hebben verworven. Maar wetenschappers zeggen dat op onze lauweren gaan rusten en ermee ophouden onze hersenen uit te dagen, geen optie is. We hoeven geen hoge geestelijke hindernissen meer te nemen om onze hersenen fit te houden. We beginnen uitdagingen, verrassingen en problemen uit de weg te gaan.
We plaveien ons wereldje zo dat elke voetstap zeker is en gaan door zonder erbij na te denken.
De Amerikaanse hersenwetenschapper dr. Michael Merzenich geeft dit voorbeeld en zegt dat we jaarlijks miljoenen kleine oefenmomentjes missen en dat we geen aandacht meer besteden aan details. In de natuurlijke omgeving is elke stap die je doet onzeker en leidt tot uitglijden en dan vind je – hopelijk – je evenwicht weer terug en houd je jezelf op de been. We kunnen misschien niet alle details van de straat waarin we wonen beschrijven omdat het brein leren de kop indrukt, dat is hard werk. Uiteindelijk is de gedachtegang de automatische piloot je minder behendig maakt in je aanpassen aan de veranderingen in het leven. Maar het goede nieuws is dat het nooit te laat is om de automatische piloot uit te schakelen, omdat je brein ongelooflijk snel is wanneer het echt op de proef gesteld wordt.
Wetenschappers waren stomverbaasd toen ze zich realiseerden hoe snel het brein reageert op nieuwe stimulansen. Ze bestudeerden de hersenen van ratten, maar de resultaten kunnen ook voor jouw brein gelden. De snorharen van de lab-ratten waren geknipt om ze normale zintuiglijke informatie te ontnemen. De kabels in het brein die normaalgesproken de boodschappen van de snorharen naar brein verzonden, werden snel zwakker omdat die niet gebruikt werden. De wetenschappers waren echter nog niet klaar met hun snorhaarloze ratten. Ze werden in een verrijkt milieu geplaatst en vermaakt door nieuwe zintuiglijke stimuli. De ratten reageerden daarop en de breinverbindingen kwamen terug en vermeerderden zich. Waar deze wetenschapper versteld van stond was dat deze groei in slechts drie dagen plaatsvond, iets wat niemand voor mogelijk had gehouden.
Cognitieve reserve – veerkracht in het hoofd houden
Sommige mensen kun hun breinfuncties beter behouden tijdens het ouder worden, ook met lichamelijke schade gerelateerd aan dementie. Deze beschermende ‘cognitieve reserve’ schijnt verbonden te zijn met aanpasbare factoren zoals opleidingsniveau, cognitief uitdagende taken en sociale activiteiten.
Wanneer u ouder wordt, worden uw hersenen dat ook. Bij sommige mensen corresponderen fysieke veranderingen van de hersenen met het trager worden van de hersenfuncties. Maar bij anderen blijven de hersenen goed functioneren. Hoe komt dat? Het concept van ‘cognitieve reserve’ suggereert dat sommige mensen manieren kunnen vinden om om te gaan met de fysieke veranderingen die geassocieerd worden met ouder worden en dementie.
Door deze reserves hebben ze de flexibiliteit om te compenseren, te vergelijken met het vinden van omwegen om een verkeersopstopping te omzeilen en zo toch de bestemming te bereiken. Nu is de grote vraag: kunt u deze reserve opbouwen, dit ‘spaargeld op de hersenbank’?
Het is een nieuw onderzoeksgebied, maar wetenschappers kijken naar de wijzigbare factoren die verbonden zijn met hoge cognitieve reserves, zoals het opleidingsniveau van iemand en hoe iemand in het leven staat.
Als kinderen zuigen we informatie op als sponzen. Vervolgens kiezen we als tieners onderwerpen om te bestuderen en leggen we de fundering voor onze toekomstige carrières en betrokkenheid bij de samenleving.
Boeken zouden nog meer voor u kunnen betekenen: een reserve opbouwen, een bescherming tegen symptomen van cognitieve achteruitgang wanneer de hersenen ouder worden of fysieke tekenen van dementie vertonen.
Hoewel wetenschappers niet precies weten hoe het komt dat een hogere opleiding deze symptomen kunnen afketsen, hebben ze, als ze kijken naar de geschiedenis van mensen die goed zijn omgegaan met hersenveroudering of met de fysieke schade die normaal gepaard gaat met dementie, gemerkt dat een hoog opleidingsniveau daar vaak voorkomt.
Dat was een van de bevindingen in het Eclipse-onderzoek waarvoor gegevens zijn verzameld van bijna 900 ouder wordende mensen wiens hersenen na hun dood zijn bekeken. De onderzoekers zagen dat er een verband was tussen meer tijd die besteed was aan opleiding en een verminderd risico op dementie, zelfs als de hersenen tekenen van veroudering of beschadiging vertoonden.
Hoe werkt het? Een hoger niveau van cognitieve reserve lijkt cognitieve achteruitgang niet af te remmen, maar het zou vergelijkbaar kunnen zijn met een berg tot hoger beklimmen voordat u weer naar beneden gaat. Uit een studie onder meer dan 10.000 ambtenaren in Groot-Brittannië (bekend als het Whitehall II-cohort), bleek dat mensen met een hoger opleidingsniveau, geen vertraagde cognitieve achteruitgang vertoonden naarmate het onderzoek vorderde. Het zou kunnen dat mensen met een hogere opleiding en meer cognitieve reserves, er gewoon langer over deden voordat cognitief verval aan de buitenkant merkbaar werd.
Het lijkt er dus op dat educatie goed is voor cognitieve reserves. Hetzelfde geldt echter niet voor roken (althans bij mannen). Een onderzoek bij het Whitehall II-cohort liet zien dat mannen van middelbare leeftijd die rookten, een snellere cognitieve achteruitgang hadden dan mannen die nooit hadden gerookt. En als u nog een reden zoekt om te stoppen met roken, bij personen die 10 jaar of langer geleden waren gestopt met roken, waren er geen nadelige gevolgen voor de cognitieve achteruitgang.
Als u een sociaal dier bent, kan dat dan helpen bij het opbouwen van cognitieve reserves? Misschien. Een onderzoek uit 2006 laat zien dat mensen met grotere sociale netwerken, een hoger niveau van cognitief functioneren hebben, zelfs wanneer er sprake is van Alzheimer.
Het lijkt logisch dat sociaal actief zijn de hersenen zou kunnen helpen, maar de wetenschap is er nog lang niet uit of en hoe door een groot sociaal netwerk en regelmatig contact in een grotere kring, cognitieve reserves kunnen worden opgebouwd en bescherming tegen de symptomen van cognitieve achteruitgang.
Sociaal actief zijn wanneer u ouder wordt is belangrijk voor een heleboel aspecten van gezondheid, kan eenzaamheid helpen te voorkomen en de kwaliteit van leven verbeteren, dus ook om deze redenen is het belangrijk.
Dus als u niet al sociaal actief bent, of als u het gevoel hebt dat uw sociale netwerk gekrompen is (misschien bent u met pensioen of zijn uw kinderen de deur uit), onderneem dan stappen om uw cirkel te vergroten. Neem deel aan buurtgroepen, een boekenclub of doe aan lichaamsbeweging en bespreek het nieuws terwijl u met een wandelgroep meeloopt die uw tempo aanhoudt!
Een van de factoren die eruit springen als bescherming tegen de symptomen van dementie in de hersenen is een hoog opleidingsniveau. Mensen die meer tijd hebben gespendeerd aan educatie, neigen minder snel dement te worden, ook als de hersenen fysieke tekenen van verval vertonen. Er wordt gedacht dat dit komt omdat ze meer cognitieve reserves hebben.
‘Fijn!’ zult u zeggen. ‘Maar ik ben tientallen jaren geleden al van school gegaan, wat kan ik er nu nog aan doen? Heb ik de boot gemist?’ Welnu, misschien is het nog niet te laat om die hersenspier te trainen. Onderzoek dat onderdeel uitmaakte van de Bronx Aging Study in de VS laat zien dat bij mensen die dement zijn en meedoen met wat ‘cognitief stimulerende activiteiten’ worden genoemd, snelle achteruitgang van het geheugen vertraagd kan worden.
Recenter onderzoek in Duitsland uit 2012 suggereert ook dat cognitieve vrijetijdsbesteding kan bijdragen aan het voorkomen van milde cognitieve beperkingen. (U kunt hier meer lezen.) En terwijl er nog een heleboel is uit te zoeken over of het werkt en precies hoe dan, zou het verstandig kunnen zijn voor oudere volwassenen die het risico lopen op dementie, of in feite voor volwassen van elke leeftijd, om aan activiteiten te doen die de geest stimuleren zoals lezen, schrijven en kaartspelletjes. Zulke hersentraining kan meer betekenen dan alleen interessant tijdverdrijf.