Geen concerten, maar een film: Erbarme dich

Bron: Participatiekoor

Voor soliste Annelies van der Vlies komt in de Matthäusuitvoering van Het Participatiekoor alles samen. “Mijn passie voor dementie-onderzoek, zingen, verhalen vertellen én mijn geloofsbeleving, vind ik hierin terug.”

Annelies van der Vlies

Annelies heeft een niet alle-daags curriculum. Enerzijds geeft zij als wetenschapper in Alzheimercentrum, Amsterdam UMC haar hersenen stevig de kost met de verwerking van diagnostische onderzoeksdata. Anderzijds wijdt zij zich als mezzosopraan op diverse podia in het land aan hartezaken. “Het is inderdaad geen alledaagse carrière”, beaamt ze, “maar het is een fantastische combinatie. Ik heb het erg getroffen, want in de wetenschap is het niet evident dat je je parttime met onderzoek bezighoudt.”

Dit gaat om meer dan perfectie

Annelies zingt in Het Participatiekoor Haarlem drie aria’s uit de Matthäus Passion en ze ondersteunt de alt-zangers in het koor. “Ik ben heel benieuwd om straks te zien wat er muzikaal allemaal mogelijk blijkt te zijn voor mensen met dementie. Een perfecte uitvoering, voor zover die al bestaat, zal het misschien niet worden. Dat is ook niet erg, want dit concert gaat om meer dan dat. Voor mij komt in de Matthäusuitvoering van Het Participatiekoor alles samen”, concludeert ze. “Mijn passie voor dementie-onderzoek, zingen, verhalen vertellen én mijn geloofsbeleving, vind ik hierin terug.”

Participatiekoor Haarlem

Help mij, ik kan het niet alleen

Als belijdend christen ligt het Lijdensverhaal haar na aan het hart. De aria Erbarme dich die Annelies zal zingen, neemt hierbij een bijzondere plaats in. “Dit stuk gaat over de onvolmaaktheid van de mens en zijn verlangen naar steun. Help mij, want ik kan het niet alleen. Dit geldt niet alleen voor mensen met dementie die in Het Participatiekoor een bijzondere plaats innemen. Dat geldt voor iedereen”, en daartoe rekent zij ook zichzelf. “Zoals Petrus zich tot Jezus wendt en om steun vraagt, zo bid ik ook tot God. Door hem om steun te vragen en op hem te vertrouwen, ontvang ik rust, vrede en kunnen de moeilijkheden van het leven weer een nieuwe wending krijgen.”

Premiere Erbarme dich maakt veel emoties los

Gisteravond werd Wereld Alzheimerdag afgesloten met de online première van de film ‘Erbarme dich’. Een anderhalf uur durende concertfilm van drie Participatiekoren, waarin mensen met en zonder dementie de hoogtepunten uit de Matthäus Passion zingen en vertellen over hun vaak aangrijpende ervaringen tijdens de coronacrisis. De film maakte tijdens de première veel emoties los. “Ongelooflijk hoe de verhalen en de muziek elkaar versterken. Tranen in mijn ogen”, is slechts een van de vele reacties.

‘Erbarme dich’ zou aanvankelijk dit voorjaar live uitgevoerd worden, maar vanwege de lockdown kwamen alle zangers en muzikanten van de vier participatiekoren thuis te zitten. Een aantal zangers met dementie werd veertien weken lang opgesloten in hun kamer in het verpleeghuis. Deze vergaande maatregelen liepen voor sommigen uit op een drama. Zo werden echtparen maandenlang van elkaar gescheiden en hadden ze alleen telefonisch contact met elkaar. “Toen ik na veertien weken weer bij mijn vrouw op bezoek mocht, zat ze apathisch in haar stoel. Ze was enorm afgevallen”, aldus Wim van Kooij, een rijzige tachtiger die samen met zijn vrouw in Het Participatiekoor in Schiedam zingt. 

Voor artistiek leider Erik Zwiers waren dergelijke verhalen aanleiding om er alles aan te doen zo snel mogelijk weer te gaan zingen. “Je staat er wellicht niet bij stil, maar samen zingen is voor mensen met dementie enorm belangrijk. Musiceren heeft een enorm positief effect op het brein en de gezamenlijkheid van koorzang geeft zin aan het leven. Dat is zeker het geval als daar een artistieke uitdaging bij komt kijken, zoals bij de Matthäus Passion. Als je dit niet meer mag doen, dan valt de bodem onder je bestaan weg.”

Geen concerten, maar een film

Het is juist deze urgentie die Het Participatiekoor ertoe bewogen heeft om het over een andere boeg te gooien. “Dankzij een streng veiligheidsprotocol hebben we onze activiteiten in juli weer kunnen oppakken”, vertelt Zwiers. “Maar omdat grote live concerten nog niet mogelijk zijn, hebben we besloten om ons programma op film uit te brengen.” De film ging gisteren, op Wereld Alzheimerdag, in première.

In ‘Erbarme dich’ brengen zestig zangers met en zonder dementie de hoogtepunten uit de Matthäus Passion. Bekende stukken als Kommt ihr Töchter en de aria’s Aus Liebe en Erbarme dich, worden in de film afgewisseld met voordrachten van brieven die mensen met dementie en hun naasten tijdens de coronacrisis hebben geschreven. 

Uit deze, vaak aangrijpende brieven, blijkt hoe groot de impact van de lockdown is geweest voor zowel mensen in de verpleeghuizen als hun naasten. Zo vertelt Ageeth de Kuijer over haar vriendin die op het hoogtepunt van de crisis niet langer thuis kon blijven wonen en in allerijl naar het verpleeghuis verhuisde: “Graaf maar, graaf maar lief. Neem maar mee wat van mij was. Maar, in godsnaam, hou mij wel vast en laat mij niet meer los!”

Kippenvel en tranen van ontroering

Professor Philip Scheltens, directeur van het Alzheimercentrum Amsterdam UMC, die thuis naar de film keek en groot Bachliefhebber is, werd geraakt door de film: “De Matthäus in september: zo wil ik hem wel elke maand! Ik heb geen woord teveel gezegd in de inleiding van de film. De muziek en de verhalen raken je. De manier waarop de zangers en zangeressen zich inzetten, zo ontroerend!”

Ook op social media reageerden veel kijkers op de première. “Kippenvel”, schrijft een kijker. “Ongelooflijk hoe de verhalen en de muziek elkaar versterken. Tranen in mijn ogen”, schrijft een ander. Na het slotakkoord van ‘Wir setzen ons mit Tränen nieder’ schrijft iemand: “Tsjonge, hier moet ik echt even van bijkomen. Práchtig!”

Ook Franc Janssen, een van de zangers met dementie heeft samen met zijn vrouw thuis naar de film gekeken. “Het was voor mij de eerste keer dat ik optrad met het Participatiekoor. Ik deed het puur op gehoor want ik lees eigenlijk geen noten. En in het begin dacht ik dat het mij niet ging lukken. In dit koor hoef je niet de eerste viool te spelen, maar je wordt wel uitgedaagd en dat is precies waarom ik nu zo blij ben dat ik heb meegedaan. Want in deze uitdaging vind ik mijn levenslust.”

Meer informatie

• website van het participatiekoor