Opmerkelijk is dat er bij gezonde hoger opgeleiden vaker sprake is van ophoping van Alzheimereiwit. Dit zijn slechts enkele van de bevindingen uit een grootschalig internationaal onderzoek naar zogeheten amyloïde plaques, onder leiding van wetenschappers van het VUmc Alzheimercentrum en het Maastricht UMC+. De resultaten zijn verschenen in het gerenommeerde wetenschappelijk tijdschrift JAMA.

De ziekte van Alzheimer is een hersenaandoening die miljoenen mensen wereldwijd treft. De ziekte kenmerkt zich onder andere door geheugenklachten, overzichtsverlies, oriëntatie- en taalproblemen en uiteindelijk ook gedragsveranderingen. Alzheimer is tevens de voornaamste oorzaak van dementie. Eén van de vroegste veranderingen in de hersenen van patiënten is de ophoping van zogeheten amyloïde plaques. Dit zijn eiwitten die zich nestelen tussen de zenuwcellen in het brein en daar de hersenfunctie verstoren. “Je kunt echter niet stellen dat iedereen met deze eiwitophopingen ook daadwerkelijk de ziekte van Alzheimer krijgt”, aldus Pieter Jelle Visser, klinisch-epidemioloog in Maastricht en Amsterdam. “Het is een risicofactor, maar niet iedereen met de eiwitophopingen zal uiteindelijk dement worden”.

Voorloper van Alzheimer-dementie
De Nederlandse wetenschappers hebben het initiatief genomen om op wereldwijde schaal de ontwikkeling van eiwitophopingen in de hersenen beter in kaart te brengen. De onderzoekers analyseerden gegevens van ruim 10.000 mensen uit 56 internationale onderzoekscentra. Eén studie richtte zich op Alzheimereiwit bij mensen zónder dementieklachten en één onderzocht de aanwezigheid van dit eiwit bij mensen mét verschillende vormen van dementie. Uit de resultaten bij de studie met ‘gezonde’ mensen blijkt onder meer dat bij één op de tien 50-jarigen zonder enige vorm van dementieklachten al plaque-vorming meetbaar is. Dit percentage loopt op tot 44 procent onder 90-jarigen. De eiwitophoping bleek twintig tot dertig jaar voor te lopen op de ontwikkeling van Alzheimer-type dementie, hetgeen perspectief biedt voor de preventie van dementie.

Hogere opleiding
Bij mensen met een hogere opleiding blijken plaques in het brein ook nog eens vaker voor te komen. “Een mogelijke verklaring daarvoor is dat de hersenen van hoger opgeleide mensen een grotere reservecapaciteit hebben, en dus meer schade van de eiwitophopingen kunnen doorstaan voordat ze daadwerkelijk klachten krijgen”, zegt Willemijn Jansen, één van de onderzoekers van het Maastricht UMC+. Het feit dat de plaques al in mensen zonder dementie aanwezig zijn biedt in de toekomst mogelijkheden voor vroege behandeling. Visser: “Geneesmiddelen hiervoor moeten eerst nog ontwikkeld worden. Onderzoek hiernaar is al bezig maar het zal 5 tot 10 jaar duren voordat de resultaten hiervan bekend zijn”.

Meer problemen met geheugen
Uit de studie naar eiwitstapeling in de hersenen van mensen met verschillende vormen van dementie, komt naar voren dat de ophoping van amyloïd met name aanwezig is bij Alzheimerpatiënten. Bij twintig procent van de mensen die van de arts de diagnose Alzheimer kregen bleek echter geen eiwitstapeling aanwezig te zijn. “Door beeldvorming van plaques in het brein kan de kwaliteit van de diagnostiek dus sterk verbeteren”, stelt Rik Ossenkoppele van het VUmc Alzheimercentrum. Bij mensen met andere vormen van dementie werden soms ook amyloïde plaques gevonden en dit bleek sterk toe te nemen met de leeftijd. “Uit deze studie komt duidelijk naar voren dat patiënten mét ophopingen van het eiwit amyloïd in de hersenen meer problemen hebben met hun geheugen en andere cognitieve taken”, aldus Ossenkoppele.

De resultaten zijn in twee publicaties verschenen in JAMA en zijn te lezen via de volgende links:

• Publicatie 1: Prevalence of Cerebral Amyloid Pathology in Persons Without Dementia
• Publicatie 2: Prevalence of Amyloid PET Positivity in Dementia Syndromes