Update bloedtest om alzheimer op te sporen

Van donderdag 12 september t/m zaterdag 21 september organiseert Alzheimercentrum Amsterdam de Alzheimer 10-Daagse. 10 dagen met 10 activiteiten in de aanloop naar Wereld Alzheimer Dag, die op zaterdag 21 september is, om (extra) aandacht te vragen voor de ziekte van Alzheimer en andere ziektes die dementie veroorzaken. Tijdens deze 10-daagse informeren wij u over de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van diagnostiek en behandeling van de ziekte van Alzheimer.

Ontwikkeling bloedtest om alzheimer op te sporen
Op het gebied van neurochemie gebeurt er veel. Vorig jaar september meldde hoogleraar Neurochemie Charlotte Teunissen in haar oratie dat zij werkt aan een bloedtest voor de ziekte van Alzheimer waarmee alzheimer vroeger kan worden opgespoord. Bij het ontwikkelen van een laboratoriumtest komen veel verschillende zaken kijken. In dit bericht vertellen we hoe het nu staat met de ontwikkeling van deze bloedtest.

Charlotte vertelt ook over de ontwikkeling op zaterdag 21 september tijdens de 50-plus beurs en op 24 september in Paradiso Noord tijdens Science & Cocktails | on Dementia: Before we Forget.

De ziekte van Alzheimer al in een vroege fase van de ziekte vaststellen

De bloedtest maakt op termijn het huidige analyseren van hersenvocht verkregen door een belastende lumbaalpunctie veel minder vaak nodig. Hierdoor kunnen we de ziekte van Alzheimer al in een vroege fase van de ziekte vaststellen. Dit is van het grootste belang om later zo vroeg als mogelijk in te grijpen. De ontwikkeling loopt zoals verwacht en de voornaamste focus ligt op dit moment op de volgende drie onderwerpen:

1. Het onderzoeken van de variatie in de meetmethode en het opzetten van een grotere productie van de laboratoriumtest.
   Een goede laboratoriummethode geeft telkens opnieuw dezelfde uitkomst. In de praktijk is er echter altijd variatie. Deze variatie brengen we nu kaart voor de bloedtest. Daarnaast heeft de firma ADx NeuroSciences in België gewerkt aan de opschaling, kwaliteitscontrole en productie van de test,  zodat de test door andere laboratoria gebruikt kan worden. We zijn nu op zoek naar extra investeerders voor een wereldwijde integratie van de test.
2. Het onderzoeken van de diagnostisch waarde van de bloedtest in een grote onderzoekspopulatie. De resultaten van de eerste tests vorig jaar waren verkregen in een relatief kleine groep van patiënten met de ziekte van Alzheimer. We hebben de test, na nog een aantal aanpassingen, nu verder onderzocht in een grotere groep patiënten, meer dan 250. Op het internationale Alzheimer Congres in Los Angeles hebben we deze resultaten gepresenteerd. Het blijkt dat de test patiënten bij wie met behulp van een PET-scan aangetoond is dat er amyloid ophoping is goed kan onderscheiden van patiënten waarbij er geen amyloid ophoping te zien is. Dus we hebben onze resultaten van vorig jaar bevestigd en uitgebouwd.
3. Het in kaart brengen van de effecten van de manier van bloed verwerken op de teruggevonden eiwitwaarden.
   In het afgelopen jaar zijn er nog andere tests ontwikkeld voor het meten van amyloid. Op het Internationale Alzheimer Congres zijn de resultaten gepresenteerd van een vergelijking tussen 11 tests die nu ontwikkeld zijn om het amyloid eiwit in bloed aan te tonen. Het blijkt dat de testresultaten van sommige tests beter met elkaar overeenkomen dan andere. Het vermoeden is dat dat komt door verschillen in het verwerken van het bloed. Dat is iets wat ook belangrijk is bij implementatie in de praktijk. De snelheid van het verwerken van het bloed is waarschijnlijk van invloed op de resultaten. Op het Alzheimer Congres hebben we in een presentatie laten zien dat het uitmaakt welke type bloedbuis gebruikt wordt, en bij welke temperatuur de buizen in tussentijd bewaard worden.

Dit jaar zijn er veel grote stappen gezet, en er kwamen ook weer nieuwe ideeën naar boven om de test verder te verbeteren, zoals het toevoegen van extra biomarker-eiwitten. Inmiddels hebben we al spannende nieuwe resultaten: de bloedtest in onze eigen onderzoekspopulatie heeft al mooie resultaten opgeleverd. Het is nu van belang om deze resultaten ook nog te reproduceren in bloed van patiënten in biobanken van andere onderzoeksgroepen. Hier werken we op dit moment aan samen met de diagnostische firma ADx Neurosciences. De verwachting is dat we voor het eind van 2019 de eerste proeven in de klinische praktijk kunnen uitvoeren. Het is natuurlijk afhankelijk van die resultaten of we de test daarna breder kunnen inzetten.

Uiteindelijk is een bloedtest van groot belang in studies naar nieuwe medicatie voor de ziekte van Alzheimer. Hieronder antwoorden op de meest gestelde vragen over de bloedtest.

Veelgestelde vragen over de bloedtest

Is de test bedoeld om volledige diagnostiek te vervangen?
Nee, de test is niet bedoeld om de volledige diagnostiek te vervangen. Vaststellen hoe het met iemand gaat (is er sprake van cognitieve stoornissen, hoe gaat het met de activiteiten in het dagelijks leven) vindt vanzelfsprekend plaats aan de hand van een gesprek en een neuropsychologisch onderzoek. Om vast te stellen welke ziekte ten grondslag ligt aan de cognitieve achteruitgang of dementie, doen we aanvullende diagnostische tests. Hierbij kan de bloedtest een belangrijke toevoeging zijn.

Zou een bloedtest gebruikt kunnen worden als screening?
Op dit moment nog niet. Er zijn nog geen medicijnen tegen de ziekte van Alzheimer. Wanneer dit verandert, zou een bloedtest een belangrijke rol kunnen spelen in screening op de ziekte. Op dit moment zijn er echter geen redenen om mensen (vroegtijdig) te screenen op dementie.

Kan ik als de bloedtest op de markt is, met één test de diagnose krijgen?
Nee, de diagnose Alzheimer wordt niet op basis van één test gegeven. Wanneer mensen met klachten naar de huisarts gaan, wordt er vaak eerst gekeken of de huisarts deze klachten kan bevestigen. Daarna gaan veel mensen voor aanvullend onderzoek naar een geheugenpoli. Een bloedtest zou mogelijk in de toekomst hier één van de testen op de geheugenpoli kunnen vervangen.

Is de test bedoeld om Alzheimer te voorspellen?
Nee, de test is niet bedoeld om Alzheimer te voorspellen bij mensen zonder klachten maar om de diagnostiek te verbeteren bij mensen die zich met geheugenklachten melden bij hun arts. Met name de bloedtest zal gebruikt kunnen worden om te bepalen of het al dan niet nodig is om een patiënt door te verwijzen voor nadere diagnostiek (met een lumbaalpunctie of PET-scan).

Waarom is een bloedtest nu belangrijk?
Op dit moment ondergaan mensen een ruggenprik  om te bepalen welke ziekte ten grondslag ligt aan geheugenklachten. Deze procedure vinden veel mensen erg belastend. De bloedtest kan ervoor zorgen dat er niet onnodig een ruggenprik wordt gedaan. Als de bloedtest negatief is en aangeeft dat er sowieso geen sprake is van alzheimer, is er geen ruggenprik nodig. Bij een positieve test moet er alsnog een ruggenprik worden gedaan, om de uitslag te bevestigen. De test is namelijk nog niet 100% betrouwbaar.

Waarom is een bloedtest in de toekomst belangrijk?
Het medicijnonderzoek vordert gestaag. We hopen dat er binnen een aantal jaar een medicijn op de markt komt die zich richt op de schadelijke alzheimereiwitten, zoals ‘amyloid’. Deze bloedtest zou daarmee kunnen dienen als selectiemethode. Bij welke mensen met dementie speelt ‘amyloid’ of een ander eiwit een rol? En wie kan dus profiteren van de nieuwe medicatie?

Werkt de test voor alle vormen van dementie?
De bloedtest toont een eiwit aan dat exclusief voorkomt bij de ziekte van Alzheimer. De test kan dus niet uitsluiten dat iemand aan een andere vorm van dementie lijdt. Daarom zijn er verschillende testen nodig om te kijken of iemand dementie heeft, en zo ja, welke vorm van dementie hij heeft.

Wat maakt de bloedtest bijzonder?
De afgelopen jaren is er in de media vaker aandacht geweest voor bloedtesten. Onze test is bijzonder omdat de test heel precies is. Het kan beter onderscheid maken tussen mensen die wel of geen alzheimereiwitten in de hersenen hebben, dan bloedtesten uit het verleden. Daarnaast is de test relatief eenvoudig in gebruik, waardoor hij veel makkelijker toegepast kan worden in ziekenhuislaboratoria.

Hoe staat het met medicijnonderzoek?
Op dit moment worden meer dan 100 potentiële medicijnen tegen de ziekte van Alzheimer onderzocht. Zo’n 20 medicijnen zijn in het laatste stadium van onderzoek. In de komende jaren verwachten we van verschillende medicijnen de uitkomsten van onderzoek.

Is de test bedoeld voor mensen met erfelijke alzheimer?
Nee, de test is niet ontwikkeld in, of bedoeld voor, mensen met erfelijke Alzheimer (1% van alle mensen met Alzheimer); immers daar kun je het gen voor bepalen. De test is ontwikkeld in een sample van alzheimerpatiënten van 69 jaar oud (standaarddeviatie 7 jaar) en vergeleken met leeftijd conforme controles. De test wordt nu verder gekarakteriseerd in een groep van Alzheimerpatiënten in verschillende stadia van de ziekten. Het eiwit amyloïd is een centraal pathologisch mechanisme bij Alzheimer op alle leeftijden. Wel is het zo dat op oudere leeftijd er daarnaast vaker meerdere mechanismes betrokken zijn (zoals inflammatie of vasculaire schade).

Hoe verhoudt deze bloedtest zich t.o.v. de bloedtest van Amerikaanse onderzoekers
Beide tests kunnen het amyloid aantonen in bloed. Beide lijken daar even goed te zijn. Er zijn subtiele verschillen. Onze test toont een andere vorm van het amyloid eiwit aan dan de Amerikaanse test. Of dat van belang is om Alzheimer aan te tonen, zijn we nu samen met hen aan het onderzoeken. Ook zijn er technische verschillen: onze test is makkelijker op grote schaal in te zetten, en het resultaat kan sneller gegenereerd worden.

Meer lezen

• Wat is de ziekte van Alzheimer
• Onderzoek naar medicijnen tegen dementie
• Stand van zaken onderzoek
• Bericht 27 juni 2019 | Interview Charlotte Teunissen in PlusOnline
• Bericht 21 september 2018 | Toelichting op de bloedtest
• Bericht 17 september 2018 | Binnen een jaar bloedtest alzheimer beschikbaar

De update van de bloedtest is onderdeel van de Alzheimer 10-Daagse. 10 dagen met 10 activiteiten in de aanloop naar Wereld Alzheimer Dag op 21 september om (extra) aandacht te vragen voor de ziekte van Alzheimer en andere ziektes die dementie veroorzaken.

U kunt ook helpen. Doneer nu en steun vandaag nog het onderzoek van Alzheimercentrum Amsterdam om deze ziektes zo snel mogelijk behandelbaar te maken!